Lest we forget

In Flanders fields the poppies blow
Between the crosses, row on row,
That mark our place; and in the sky
The larks, still bravely singing, fly
Scarce heard amid the guns below.

We are the Dead. Short days ago
We lived, felt dawn, saw sunset glow,
Loved and were loved, and now we lie
In Flanders fields.

Take up our quarrel with the foe:
To you from failing hands we throw
The torch; be yours to hold it high.
If ye break faith with us who die
We shall not sleep, though poppies grow
In Flanders fields.

11 November… Hier in Nederland zullen maar weinig mensen stilstaan bij deze dag. Hooguit even de gedachte aan Sint Maarten. Maar niet zo snel bij de betekenis die deze datum in Groot-Brittannië en een hoop andere landen heeft. Op 11 november is het 101 jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog eindigde. 101 Jaar geleden dat de wapenstilstand werd ondertekend. De Eerste Wereldoorlog, the Great War… nog nooit had de wereld zo’n oorlog gezien waarbij zo veel landen en partijen betrokken waren. En vooral waarbij zo veel mensenlevens verloren zijn gegaan. 4 Jaar oorlog, The War to end all Wars eiste volgens schattingen tussen de 15 en 19 miljoen levens. Maar precieze getallen zijn er niet. Een oorlog die vooral is uitgevochten in de loopgraven.
Er valt zo veel te zeggen en te schrijven over deze oorlog. Dat ga ik niet doen. Het is bijna onmogelijk om in woorden te vatten wat in die vier jaar oorlog gebeurd is. En dan denk ik vooral aan de mensen die aan het front gevochten hebben en aan hun familie die veel te vaak thuis die gevreesde brief kreeg met de mededeling dat hun geliefde zoon, man, vader, broer was gesneuveld. Namen als de Somme, Verdun, Ieper, Gallipoli, Passchendaele brengen bij veel mensen tot de dag van vandaag de verschrikkingen van de oorlog op het netvlies. Ook al zijn alle mensen die actief hebben deelgenomen aan deze oorlog niet meer in leven, de herinnering aan de verhalen en de beelden die bestaan is bij veel nazaten en historici springlevend. Het was aan de ene kant de oorlog die een radicale breuk was met de oude manier van oorlog voeren en aan de andere kant was het de oorlog die een einde maakte aan veel oude regimes in Europa. Na 1918 zag de kaart van Europa er heel anders uit en zou oorlog voorgoed iets anders zijn dan voor 1914. Nee, ik ga nu niet vertellen over Sarajevo of Franz Ferdinand. Ook niet over de Slag bij Verdun of de Vrede van Versailles. Daar is genoeg over geschreven. Deze oorlog is samen te vatten in 1 symbool. Een symbool dat zo mooi is dat bijna niet te bevatten is dat miljoenen mensen bij het zien er van aan zo veel verdriet, dood en verderf denken.

Heb je een klaproos wel eens goed bekeken? De tere blaadjes die je bijna niet vast kunt pakken zonder ze kapot te drukken. Zodra je een klaproos plukt is de bloem weg… de rode blaadjes vallen en je blijft over met een klein zaaddoosje op een steeltje. De bloem bestaat bij bloei maar 1 dag.
We zien ze helaas niet zo veel meer, de klaproos. Onkruid noemen we het tegenwoordig. Schoonheid zou ik liever zeggen. Deze simpele bloem staat symbool voor een oorlog die vier jaar lang dood en verderf zaaide. Niet alleen in Europa, maar ook in Azië, Afrika en indirect in Amerika en Australië. Een oorlog die een complete generatie jonge mannen wegnam. Zo krachtig kan een symbool zijn… Dat 1 plaatje zo veel gevoelens op kan roepen.

Het gedicht waar in dit verhaal mee begon is de reden dat deze klaproos, de poppy (Papaver rhoeas), symbool staat voor de gevallenen van de Eerste Wereldoorlog. Het is geschreven door de Canadese Luitenant Kolonel John MacCrae. Hij schreef het in mei 1915 nadat hij een vriend had begraven die was gesneuveld bij de tweede Slag bij Ieper. Hij gooide het gedicht weg, maar een andere soldaat bewaarde het en overtuigde hem er van dat hij het moest insturen voor publicatie omdat het precies weergaf wat iedereen in Ieper voelde. Uiteindelijk kwam het in Londen terecht waar het werd gepublieerd in een populair weekblad eind 1915. Het werd één van de meest populaire gedichten over de oorlog. De poppy waar hij over schrijft was één van de eerste bloemen die op een slagveld tevoorschijn kwam als de strijd gestreden was. Het land was kapot, omgewoeld door explosies. Alles was verdwenen en er was niets dan modder en ellende. Maar de klaproos, de poppy, groeide al snel weer op de slagvelden. Omdat het grootste deel van de oorlog in Europa is uitgevochten in de loopgraven in Noord Frankrijk en België gaat het gedicht over de ‘Flanders fields’, de velden van Vlaanderen. Op deze velden stierven miljoenen jonge jongens uit allerlei landen. MacCrae heeft zelf de oorlog ook niet overleefd. Het jarenlang doorbrengen in gevechten, modder, loopgraven, dood en verderf eisten hun tol. Hij kreeg een longontsteking en daarbij een hersenvliesontsteking en overleed in januari 1918.

De rode poppy werd al eerder gezien als opvallend verschijnsel op slagvelden. Tijdens die oorlogen die Napoleon uitvocht in Europa werd al geschreven over de klaprozen die opmerkelijk snel weer gingen groeien op de velden waar gevochten was. Al snel na het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918 werd het gebruikelijk om een poppy van stof of papier op de kleding te dragen als eerbetoon aan de gevallen soldaten. Dit idee kwam van de Amerikaanse Moina Michael die, geinspireerd door het gedicht van MacCrae, een gedicht schreef over de mensen die gevallen waren in de oorlog en over de poppy als symbool voor de herinnering aan deze helden.

Oh! you who sleep in Flanders Fields,
Sleep sweet – to rise anew!
We caught the torch you threw
And holding high, we keep the Faith
With All who died.

We cherish, too, the poppy red
That grows on fields where valor led;
It seems to signal to the skies
That blood of heroes never dies,
But lends a lustre to the red
Of the flower that blooms above the dead
In Flanders Fields.

And now the Torch and Poppy Red
We wear in honor of our dead.
Fear not that ye have died for naught;
We’ll teach the lesson that ye wrought
In Flanders Fields.

Op ‘Armistice Day’, 11 november, draagt men sindsdien in Groot-Brittannië bij officiële gelegenheden een poppy. De verspreiding van de poppies wordt geregeld door het ‘British Legion’. Op veel plekken in winkels en overheidsgebouwen staan in de weken voorafgaand aan 11 november doosjes met poppies die in ruil voor een vrije gift meegenomen kunnen worden. Vaak word in de weken voor 11 november, vanaf het begin van de ‘poppy appeal’ de poppy gedragen op televisie en door politici. De symboliek van de poppy gaat vaak gepaard met de zin ‘Lest not forget’, wat zo veel wil zeggen als ‘Laten we oppassen dat we nooit vergeten’.
Armistice Day heet tegenwoordig Remembrance Day en staat niet alleen meer voor het einde van de oorlog in 1918, maar voor alle gewapende conflicten waar Britse of Commonwealth troepen aan deel hebben genomen. Op 11 november worden op veel plekken in het land kransen gelegd bij oorlogsmonumenten. De Queen legt op de zondag die het dichtst bij 11 november valt (Remembrance Sunday) een krans in Londen bij de Cenotaph, er wordt een saluutschot gedaan met een kanon en men houdt twee minuten stilte. Hierna wordt de Last Post gespeeld.
Op de zaterdagavond voorafgaand hieraan is er een grote ceremonie van herdenking in de Royal Albert Hall in Londen.

They shall grow not old, as we that are left grow old:
Age shall not weary them, nor the years condemn.
At the going down of the sun and in the morning
We will remember them.

Lest we forget…