Lewisian gneiss

Schotland is oud. En met oud bedoel ik ook echt oud. Wat dacht je van meer dan een miljard jaar oud? De precieze ouderdom verschilt per plek, maar sommige gesteentes in Schotland worden zeker 3 miljard jaar oud geschat. Waar Engeland en Schotland nu vast naast elkaar liggen in de Noordzee is dat niet altijd zo geweest. Het zal veel mensen in het Yes-kamp en fans van Braveheart goed doen om te horen dat Schotland en Engeland lang geleden op twee verschillende continenten lagen.

Ooit lagen een groot aantal continenten gebroederlijk bij elkaar op het zuidelijk halfrond, ergens daar waar nu de Zuidpool is. Dit allereerste supercontinent heeft de naam Gondwana gekregen. Aan de bovenkant van Gondwana lag een gebied met allemaal vulkanen. Een vulkanische boog. Gondwana begon uit elkaar te vallen en zo’n 480 miljoen jaar geleden maakte dit deel dat nu onder meer een klein stukje Noord Amerika, Duitsland, België, de diepe ondergrond van Nederland, Ierland, Engeland en Wales zijn zich los van wat ooit Gondwana was (het heeft nog even deel uitgemaakt van het losgraakte continent Pannotia). Dit losgekomen continent heet Avalonia.
Tijdens het Siluur en Devoon (grofweg gezegd tussen de 400 en 300 miljoen jaar geleden) botste Avalonia met twee andere continenten. Baltica, dat wat nu onder meer Scandinavië en het noordoostelijke deel van Europa is en Laurentia, het huidige Noord Amerika en Schotland. Schotland en Engeland/Wales lagen tot die tijd op twee verschillende continenten. Door het botsen van de continenten ontstond een groot gebergte, de Caledoniden. De fase waarin dit gebergte is ontstaan wordt de Caledonische Orogenese genoemd. Een belangrijke fase in de vorming van Europa en Noord Amerika. De naam voor deze fase en het gebergte is afgeleid van de Latijnse naam voor Schotland, Caledonia. Dit gebergte strekte zich in het huidige Europa uit over Schotland en west Scandinavië. Het moet een indrukwekkend gebergte geweest zijn wat niet onderdoet voor de huidige Himalaya. De hoge bergtoppen zijn na alle miljoenen jaren wegeërodeerd, afgesleten door invloeden van water en wind. Maar de restanten zijn nog altijd te zien als rotsen en heuvels. In Schotland zijn veel van de mooie plekken aan de ruige westkust, waaronder de eilanden van de Hebriden, in deze periode van de aardse geschiedenis gevormd.

Het leuke is dat als je in Schotland loopt op de kliffen en mooie rotspartijen, deze geschiedenis tastbaar is. Een stukje steen wat je daar opraapt is misschien wel een miljard jaar oud. Of nog ouder! En heeft al deze dingen meegemaakt. Het bekendste gesteente in Schotland en ook één van de mooiste is de Lewisian gneiss. Gneis (in het Nederlands met 1 s, in het Engels met 2) is een gesteentetype dat ontstaan is als vulkanisch gesteente, graniet (soms ook zandsteen, maar in het geval van Schotland niet) en door druk en intense warmte is omgezet. Dit noemen we een metamorf gesteente. Het grootste deel van de Outer Hebrides bestaat uit Lewisian gneiss, genoemd naar het eiland Lewis. Ook op een deel van de Inner Hebrides en een klein stukje mainland Schotland is dit mooie en oude gesteente te vinden. Het vertoont erg mooie groene en rode tinten. Naast dat het zo oud is, is het de laatste jaren populair geworden onder verzamelaars en slijpers. Steeds meer mensen zijn op zoek naar een uniek stukje Schotland en hier wordt op ingespeeld door edelsmeden en slijpers die Lewisian gneiss gebruiken voor het maken van unieke Schotse sieraden.