Magische Heide

Paarse heide zo ver je kunt zien. Dat vind ik zo’n mooi gezicht. Er zijn veel heidegebieden in Groot-Brittannië. In zowel Engeland, Wales en Schotland vind je uitgestrekte heidegebieden. Maar ook de kliffen kleuren in augustus geweldig mooi paars. Heide vind je in de moors, Dartmoor, Bodmin Moor Exmoor. De Yorkshire Moors, Culloden Moor. Maar op bergen en kliffen zie je heide. De kliffen van Pembrokeshire, vooral het gebied bij St David’s Head bijvoorbeeld. Maar vooral in Schotland zie je erg veel heide. Niet voor niets wordt dit gezien als één van de nationale planten van Schotland. Heide speelt ook een grote rol in veel keltische sprookjes en in oude Schotse verhalen.

Karakteristiek voor heidegebied is de open structuur. Allemaal lage heidestruiken met hier en daar wat gras en een paar struiken of bomen. Vaak brem, gaspeldoorn, bramen en jongen berken. Helaas worden heidegebieden steeds schaarser in Europa. Door verzuring van de grond en het stijgende gehalte aan mest en voedingsstoffen in de grond door landbouw, want heide groeit het liefst op schrale, arme grond. En door het opdoeken van heidegebied om plaats te maken voor landbouwgrond of bouwgrond waardoor heide compleet verdwijnt. Dit alles maakt dat heide tegenwoordig erg kwetsbaar is. De meeste heide tegenwoordig is geen echte natuur. Het is cultuurgebied. Ontstaan door ontbossing in het verleden. Als heide verwaarloosd wordt zal het snel verdwijnen, overgroeid raken met bomen en gras. Daarom moet de heide door de mens onderhouden worden en in stand gehouden worden. Bijvoorbeeld door er schapen op te laten grazen. Of de heide af te plaggen, steken heide uit te steken zoals dat vroeger ook gebeurde. Maar dat is een zeer arbeidsintensieve methode. En in sommige gevallen door het eens in de zoveel tijd volledig plat te branden. Dit lijkt erg destructief, maar zorgt er juist voor dat er zeldzame diersoorten blijven komen.

De meest voorkomende plant op de heide is de heideplant die we allemaal wel kennen, de Calluna vulgaris of struikhei. Deze plant hoort bij de heidefamilie, een zeer uitgebreide groep planten en struiken. Hij komt voornamelijk in Midden en Noord Europa voor. Schotse emigranten namen de plant mee naar Canada en vanuit daar heeft deze zich ook over grote delen van Noord Amerika verspreid.

Heide is niet alleen mooi en goed voor veel dieren. Ook de mens gebruikt heide. De Picten brouwden hun eigen heidebier. Heidebier bestaat tot op de dag van vandaag nog. Robert Louis Stevenson schreef er zelfs een gedicht over. Dit gedicht is gebaseerd op de legende van de Pictenkoning wiens land was overwonnen door de Schotten (of Vikingen, afhankelijk van welke versie je leest). Zijn hele volk was afgeslacht en alleen hij en zijn zoon waren over. Boven op een klif werden ze door de Schotten vastgezet. Ze wilden het recept van het heidebier maar wat graag weten. In ruil voor een snelle dood van zijn zoon zou de vader het geheime recept voor het bier delen. De Shotten deden wat de vader vroeg en gooiden de zoon vastgebonden van de klif in de zee. Toen dat gedaan was zei de Pictenkoning dat hij het geheim nooit prijs zou geven, maar hij bang was dat zijn zoon dit wel zou doen onder druk van marteling en pijn. Het geheime recept is met de Pictenkoning meegegaan in zijn graf.

Heide brengt geluk. Het is een bekende en veel gebruikte ‘lucky charm’, vooral in Schotland. Als je door de heide reed en witte heide zag, moest je deze plukken want dit bracht geluk. Volgens de overlevering heeft John Brown, de ghillie van Koningin Victoria op Balmoral Castle, dit ooit voor haar gedaan tijdens een toch door de Schotse heide. Een aangezien Victorianen gek waren op dit soort gebruiken, raakte het erg populair onder de bevolking om heide mee te dragen als geluksbrenger. Voor een bruid is het een goed gebruik om een takje witte heide in het bruidsboeket te verwerken. Nu nog zie je soms in grotere steden dames, vaak zigeunervrouwen, kleine bosjes met takjes heide meedragen. Ze stoppen deze in je hand en verwachten dan een kleine betaling.
Witte heide zou ook groeien op de graven van Fairies. Of op plekken waar geen bloed was vergoten. Een zeldzaam iets in Schotland waar overal wel een veldslag is uitgevochten.
Om geluk af te dwingen in veldslagen droeg men ook soms heide bij zich. In 1544 vond de “Battle of the Shirts’ plaats bij Loch Lochy in de highlands. Clan Macdonald of Clanranald won deze veldslag en schreef de winst toe aan het feit dat ze heidetakjes op hun ‘bonnets’ droegen. Sindsdien zijn twee heidetakjes het embleem van de clan. En ze zijn daarin niet de enige clan.
Ook in praktisch opzicht was heide erg nuttig. Er kon touw van gevlochten worden, bezems van gemaakt worden en de bloemen werden gebruikt voor het verven van wol en stof. Heideplaggen zijn eeuwenlang gebruikt voor de bouw van huizen. Gedroogde heide werd ook gebruikt om matrassen van te maken. Heidethee scheen vroeger ook de oplossing te zijn voor reumatische pijn.
A.W. Moore beschreef in de 19^e eeuw een gebruik op het eiland Man waarbij een vissersboot die al een poos slechte vangst had werd gereinigd van boze hekserij. Takken heide werden in brand gestoken en alle langs alle plekken van de boot gehouden om de kwade magie weg te jagen.
In het ogham alfabet staat heide voor de letter Ur.