Als het midzomer is geweest en de bessen van de Lijsterbes oranje kleuren krijg ik altijd een gevoel dat de nazomer begint en de natuur zich klaar gaat maken voor de oogst, het maken van zaden, beloftes voor wat komen gaat en voor de herfst. Alles verandert van kleur en de warmte gaat zinderen. De tijd van Lughnasadh en iets later van mistige avonden.
De Lijsterbes hoort bij de familie van de rozen, de Rosaceae. In bijna alle delen van het noordelijk halfrond komt wel een Lijsterbessoort van origine voor. De meest voorkomende soort in zowel Nederland als Groot-Brittannie is de Sorbus aucuparia. Rowan in het Engels. Heel herkenbaar aan de Lijsterbes is de bladvorm, meerdere kleine langwerpige gekartelde blaadjes in veervorm bij elkaar. In het voorjaar bloeit de Lijsterbes met witte bloemen waar insecten gek op zijn. Maar het meest herkenbaar zijn de feloranje bessen die vanaf midden juli aan de bomen verschijnen. Een feestmaal voor vogels. Maar ook voor de mens. Bessen kunnen beter niet zo maar van de boom gegeten worden, ze smaken erg bitter en zijn voor kinderen zelfs schadelijk, maar kunnen wel worden verwerkt in allerlei lekkers zoals jam en likeur. De bessen bevatten veel vitamine C. Het is een sterke boom die in veel omstandigheden kan groeien. Tot op vrij grote hoogte en in kouden gebieden, maar ook op kliffen en tussen rotsen.
Zowel de Latijnse naam Sorbus als de Engelse naam Rowan hebben te maken met de rode kleur van de bessen. Sorbus is Latijn, maar heeft waarschijnlijk een oudere Indo Europese oorsprong. Het duidt op de rode kleur van de bessen. Rowan komt van roun wat met wat omwegen weer afkomstig is van het Duitse raun-innen, rood worden. Een Oud Engelse naam voor de Lijsterbes is cwic-beám, wat is verbasterd tot quickbeam of quicken tree. Ook lijkt daar de associatie met heksen vandaan te komen, Men dacht dat wick (afgeleid van quick) verwant was aan witch, heks. Vandaar ook de verschillende heksennamen voor deze boom zoals witch tree. In het Ogham alfabet hoort de Lijsterbes volgens Auraicept na n-Éces bij de tweede letter van het alfabet, Luis. Luis staat in Ogham voor vuur en groei.
In de Britse folklore speelt de Lijsterbes een hele belangrijke rol. Centraal staat de beschermende werking van de boom. Hij beschermt huis en haard, maar ook reizigers onderweg naar hun bestemming. Lijsterbes zou beschermen tegen hekserij en andere narigheid. Het was gebruikelijk om bij de ingang van een huis of een erf een Lijsterbes te planten. Dit ter bescherming van het huis en de bewoners. Zo kon het kwaad niet binnen komen. Als er geen ruimte was voor een boom werden er takken van de Lijsterbes opgehangen boven de ingang. De bekende Schotse folklorist James Frazer beschreef verschillende aspecten van het bijgeloof rondom de Llijsterbes. Zo schreef hij over Lijsterbessen die soms op andere bomen groeiden, als epyfiet. Deze epyfitische Lijsterbes zou uitzonderlijke bescherming geven tegen zwarte magie en hekserij. Ook zou Lijsterbes beschermen tegen de magie van de fairies. Kinderen werden met takken boven hun bed beschermd tegen ontvoering door de fairies. Andersom beschermde de Lijsterbes de fairies ook tegen de mensen. Je vindt ze ook vaak in de buurt van steencirkels, waar volgens de folklore fairies hun feesten hielden.
Voor de Kelten was de Lijsterbes een magische boom en de Schotse folklore leert dat het hout alleen voor rituele en speciale doeleinden gebruikt mag worden. De boom wordt ook geassocieerd met de godin Brigantia/Brigid, zij droeg een boog van Lijsterbes en spintollen en spinnewielen werden in Schotland en Ierland oorspronkelijk van Lijsterbeshout gemaakt. Spinnen was in veel culturen een magische aangelegenheid. Vandaar dat Lijsterbeshout hiervoor gebruikt mocht worden. In bepaalde gebieden in Schotland was het gebruikelijk om vee onder een haag van Lijsterbes door te laten lopen om ze te beschermen.
Voor druïden was het een bijzonder heilige en magische boom. Het hout was één van de negen heilige houtsoorten die in het Beltane vuur verbrand werd en omdat de boom symbool stond voor dood en wedergeboorte werd het ook gebruikt voor brandstapels. De Lijsterbes gaf barden inspiratie en de bewakers van de heilige Lijsterbes waren de draken.
In Ierse folkloristische verhalen was de Lijsterbes ook vaak een magische boom en hadden de bessen magische krachten om bijvoorbeeld mensen jonger te maken of te voeden alsof het complete maaltijden waren. Rood was ook de kleur van bloed en de dood. Rood voedsel werd ook vaak gezien als godenvoedsel. In Ierland, als iemand op de brandstapel verbrand werd, stak men een Lijsterbestak met rode bessen in de staak om te voorkomen dat de ziel bleef dolen. Zo kon hij de weg vinden naar het hiernamaals.
Tegenwoordig is voor veel mensen de Lijsterbes nog steeds een belangrijke boom. Van de bessen worden kettingen geregen aan een rood koord met kleine knoopjes tussen de besjes. Dit koord kan als beschermende ketting gedragen worden of ter bescherming opgehangen worden in huis. Ook is het een eeuwenoud gebruik om rondom Lughnasadh, 1 augustus, een Rowan Cross te maken. Twee takjes van de boom worden kruislings samengebonden met rood garen en ter bescherming opgehangen boven de deur. Volgens de legendes mogen er geen messen gebruikt worden bij het plukken van de takken en het maken van het kruis. En bij het halen van de takken moet heen en terug een andere weg worden gevolgd.
Druidry.org
Wikipedia.org
Tree Wisdom, Jacqueline Memory Paterson
Warriors, Kings and secret Guarians. Native Highland Trees
De symboliek van bomen, Abe van de Veen
Puffins and Pies 