Mineralen; hype, hulp of handel?

Het is een trend die die laatste jaren, mede door social media, erg snel groeit. Mineralen, edelstenen, kristallen* , hoe je het ook noemt, zijn hip. Lifestyle en spirituele magazines bieden in hun webshops mineralen aan en stenen-webwinkels schieten als paddenstoelen uit de grond. Op zich niets mis mee zou je zeggen, waarom mag men niet een mooie steen in huis leggen of een kristal verwerkt in een sieraad dragen? Het probleem is dat deze mineralen niet verkocht worden om hun sierwaarde, nee… ze worden verkocht met een belofte wat ze voor je zouden kunnen betekenen. En dat is waar we ons op een glad vlak begeven. Waarom zoeken zo veel mensen een oplossing in stenen?

Wetgeving
Om op die vraag een antwoord te geven wil ik eerst kijken naar hoe in veel gevallen stenen verkocht worden. Er is een tweedeling te maken in de verkoopbeschrijvingen bij stenen. Allereerst is er de feitelijke omschrijving van wat een steen is. Dus de naam, de chemische samenstelling, de vindplaats en dingen als kristalvorm, stelsel, hardheid, kleur. Dat is de geologische kant. Dan is er het aspect van de werkingen die een mineraal zou kunnen hebben. Daarin zijn vier gebieden aan te wijzen. Er zijn toegeschreven werkingen op fysiek vlak (wat doet het voor je lichaam, hoe werkt het voor of tegen bepaalde ziektes), psychisch vlak (depressies, angsten, etc), sociaal vlak (aangaan van relaties, contact, communicatie) en spiritueel vlak (contact met het hogere, contact met je ziel, etc). Naast de beschrijvingen die winkels geven bij de stenen die ze verkopen zijn er ook talloze boeken waarin de werking van iedere steen besproken wordt. Ik verbaas me al een tijdje vooral over de eerste twee gebieden van deze beschreven werkingen. Ik weet dat er in Nederland wetten zijn die bijvoorbeeld verbieden dat een homeopathisch middel verkocht wordt met in de beschrijving de dingen waar het voor of tegen zou werken. En dan is homeopathie en andere plantgebaseerde medicatie veel onderzocht op mogelijke werkingen. Zijn de stoffen in sommige planten de basis voor bestaande reguliere medicijnen. En toch mag dat niet. Waarom mag dit dan wel bij stenen? Het antwoord op deze vraag is heel eenvoudig. Het mag niet! De wet verbiedt het.

Artikel 193b1 van ons wetboek zegt:
Een handelaar handelt onrechtmatig jegens een consument indien hij een handelspraktijk verricht die oneerlijk is.

3.Een handelspraktijk is in het bijzonder oneerlijk indien een handelaar:
a. een misleidende handelspraktijk verricht als bedoeld in de artikelen 193c tot en met 193g,

Artikel 193c1.Een handelspraktijk is misleidend indien informatie wordt verstrekt die feitelijk onjuist is of die de gemiddelde consument misleidt of kan misleiden, al dan niet door de algemene presentatie van de informatie, zoals ten aanzien van:
a. het bestaan of de aard van het product;
b. de voornaamste kenmerken van het product, zoals beschikbaarheid, voordelen, risico’s, uitvoering, samenstelling, accessoires, klantenservice en klachtenbehandeling, procédé en datum van fabricage of verrichting, levering, geschiktheid voor het gebruik, gebruiksmogelijkheden, hoeveelheid, specificatie, geografische of commerciële oorsprong, van het gebruik te verwachten resultaten, of de resultaten en wezenlijke kenmerken van op het product verrichte tests of controles;

Artikel 193g De volgende handelspraktijken zijn onder alle omstandigheden misleidend:
b. een vertrouwens-, kwaliteits- of ander soortgelijk label aanbrengen zonder daarvoor de vereiste toestemming te hebben gekregen;
q. bedrieglijk beweren dat een product ziekten, gebreken of misvormingen kan genezen

Medische claims en correcte informatie
Heel simpel gezegd; je mag, als je iets verkoopt, dus niet zeggen dat het je geneest. Daarnaast moet je zo goed en feitelijk mogelijk vertellen en laten zien wat je verkoopt en wat de eventuele risico’s van een product zijn. Als we dit toepassen op de verkoop van mineralen mag heel veel wel, maar een paar dingen mogen niet. Je mag dus niet stellen dat een steen je helpt bij het genezen van een ziekte of goed is voor een bepaald fysiek of psychisch aspect. En daar komen we in een heel grijs gebied waar veel ruimte is voor discussie en interpretatie. Veel verkopers omzeilen deze wet door niet te zeggen dat iets geneest, maar door te zeggen dat het ‘ondersteunt in het proces naar genezing’. Daarnaast heeft bijna iedereen een disclaimer op de website die aangeeft dat ze wel zeggen wat ze zeggen, maar het niet bewezen is en je altijd hulp van een arts moet zoeken bij medische problemen. Is dat afdoende om deze wet te omzeilen en toch stenen met een claim te mogen verkopen? Deze disclaimers staan vaak goed verstopt op de websites. Helemaal onderaan in ‘de kleine lettertjes’, op een aparte pagina met een lijst aan verkoopvoorwaarden (wie leest dat?) en in sommige gevallen ontbreekt de disclaimer volledig. Naast de verkoop via webshops is er veel verkoop via social media. Bij een verkoopbericht op Facebook of Instagram of in een TikTok video staat maar zelden een disclaimer of waarschuwing. Met andere woorden, mensen die niet heel veel verder kijken dan alleen de naam van een steen en de werking krijgen maar zelden deze waarschuwing te zien.

De wet stelt ook dat je feitelijk juiste informatie moet geven over wat je verkoopt. Daar gaat het ook vaak mis. Mineralen hebben officieel vastgestelde namen. Deze namen worden gegeven op het moment dat iets ontdekt en wetenschappelijk beschreven is. Daarnaast hebben veel mineralen van oudsher ‘bijnamen’. Dit kunnen namen zijn die de lokale bevolking of mijnwerkers die het vonden aan de stenen gaven. Of bijnamen gebaseerd op uiterlijk of oude gebruiken. Naast deze bijnamen bestaan er ook meer recente handelsnamen, dit zijn gepatenteerde namen waaronder een steen verkocht wordt en esotherische/spirituele benamingen. Vooral deze laatste twee geven veel verwarring. Zo kan het zijn dat een mineraal als ‘kwarts, var. bergkristal’ onder wel 30 bijnamen bekend staat. Vooral de nieuwe handelsnamen en esotherische namen zijn erg geliefd en impliceren vaak een bepaalde werking of spirituele connectie. Deze bijnamen geven echter niet aan wat je feitelijk koopt. Dit is in het geval van bergkristal niet zo’n onoverkomelijk punt, maar bij andere stenen kan het dat wel zijn. Neem bijvoorbeeld ‘Bumblebee jaspis’, een heel mooi steentje met felgele, grijze en zwarte lijnen die doen denken aan… juist ja, een hommel (bumblebee). Niets mis mee zou je zeggen, bumblebee jaspis klinkt veel leuker dan het officiele ‘calciet met realgaar en pyriet’. En precies daar zit ‘m het probleem. Uit de handelsnaam lees je niets verontrustends af, uit de officiele naam wel. Realgaar is een arseenhoudend mineraal en dus giftig. Maar ja, dat verkoopt niet lekker! Daarnaast impliceert de naam ‘jaspis’ dat het gaat om een relatief harde en veilige kwartsvariant. Terwijl het feitelijk een vrij zachte calciet is die reageert met zuren (voor de critici, ja ook bij de gepolijste vorm). Dus als je een bumblebee jaspis hanger koopt voor om je nek koop je in feite een zachte calciet met arseenhoudend realgaar die instabiel reageert als het in contact komt met licht zuur. Ik begrijp wel waarom ze hier dan voor een handelsnaam gaan, dat tweede koopt natuurlijk niemand. Tel daarbij op de kwalen waarvoor deze giftige hommel volgens winkels goed is, ik citeer…

– ‘heeft een positieve werking op het immuunsysteem, de milt , maag, lever en nieren.’
– ‘Fysiek helpt de steen ingewanden, bloedsomloop, spijsvertering, oren, keel en neus ook tegen zwellingen.’
– ‘een positieve werking op het hart en de bloedsomloop’
Etc, etc, etc…

Dan begrijp je misschien mijn punt waarom het niet juist omschrijven van een steen en het doen van medische claims een risico kan geven. Bumblebee jaspis is daarin echt niet het enige voorbeeld. Er zijn verschillende risicovolle stenen die onder mooie namen verkocht worden met helende werkingen omschreven terwijl het in feite een stukje gif is. Zilveroog serpentijn (chrysotiel-asbest houdende serpentijn) is daar een ander voorbeeld van. Lees hier meer. Gelukkig zijn de meeste mineralen niet gevaarlijk, maar toch moet je wettelijk gezien ook daar de juiste naam en daarbij behorende informatie over samenstelling verstrekken.

Dan wil ik gelijk nog een punt aanstippen in de wet. Je mag geen ‘vertrouwens-label’ aanbrengen op wat je verkoopt. Dat verbiedt je om onterecht de namen van instanties of keurmerken te gebruiken die consumenten kennen als vertrouwd. Maar het houdt ook in dat je jezelf niet zo maar een titel of kwaliteit aan mag meten waarmee je het vertrouwen van de consument wint en die gebruiken bij de verkoop van je artikelen. Veel mensen die een winkel of webshop hebben in stenen zijn tevens ‘edelsteentherapeut’. Daarmee impliceren ze een bepaalde kwalificatie te hebben waarmee ze advies (therapie) mogen geven op dit vlak. Probleem is echter dat deze titel niet beschermd is, er geen controle op is en iedereen die een cursus bij deze of gene heeft gedaan zich zo mag noemen. De cursussen en opleidingen zijn niet geaccrediteerd en ook daarop is geen inhoudelijke controle. In feite kan dus ook iedereen zo een cursus in elkaar draaien. De meeste van deze opleidingen en cursussen vragen en bieden geen medische kennis en geven weinig tot geen scholing in geologie en chemie. Iemand die zich zo mag noemen heeft dus geen medische achtergrond of kennis (tenzij hij/zij dat elders heeft opgedaan) en is niet binnen die titel opgeleid in bijvoorbeeld risico-elementen in mineralen en hoe deze reageren op je lichaam. Dit is opnieuw een grijs gebied. Juist omdat dit soort titels en predikaten niet beschermd zijn, mag iedereen ze gebruiken en is dit stukje van de wet te bediscussieren. Waarover geen discussie mogelijk is, is het feit dat een edelsteentherapeut geen medicus is en dus geen medische claims of behandelingen mag doen of bieden.
Voor alle duidelijkheid. Deze wet geldt alleen voor de verkoop van producten of diensten. Je mag dus niet een steen verkopen met een medische claim of vanuit je functie als edelsteentherapeut medische claims doen. Je mag wel over deze dingen praten en schrijven, boeken maken en deze verkopen, etc. Het doen van beweringen op spiritueel en sociaal gebied is niet verboden.

Spiritualiteit, commercie en hypes
Dat was het grijze gebied. Daarnaast is er ook nog het gebied van het gladde ijs waar je je op begeeft wanneer je tegen deze dingen ageert. Voor de meeste mensen gaat het namelijk om een geloof in iets. En geloof bekritiseer je per definitie niet in Nederland. Daarom wil ik in dit verhaal ook duidelijk stellen dat ik niet iemands geloof in deze dingen wil veroordelen of onderuit wil halen. Mijn punt gaat enkel en alleen over hoe dit geloof gebruikt wordt om een markt, een stuk commercie, te creëren waar steeds meer geld in omgaat. Zonder te willen generaliseren spreek je door een mineraal met medische claims te verkopen een bepaalde groep mensen aan. Een groep mensen die op zoek is naar hulp of gevoelig is voor beloftes. Binnen deze groep zitten mensen die al hele medische trajecten hebben doorlopen of jarenlang bij psychologen naar hulp zoeken. Mensen die iedere strohalm aangrijpen die uitzicht biedt op beter. En dan is er die ene steen die precies beschrijft wat zij hebben of zoeken. De meeste stenen zijn niet eens echt duur, dus waarom zou je het niet proberen. Baat het niet….
Is dit erg? Als die steen nu iemand net dat stukje extra zelfvertrouwen geeft of zich gewoon wat beter laat voelen? Nee, daarin zie ik geen enkel probleem. Maar zo simpel is het niet. Het ‘baat het niet, dan schaadt het niet’ heb ik hopelijk met het bumblebee jaspis voorbeeld ontkracht. Dan het commerciele aspect. Nee, de meeste stenen zijn niet heel duur. Een trommelsteentje voor 2, 3 of zelfs 10 euro, daar zit weinig kwaad in. Maar ik stipte net al het punt van de handelsnamen aan. Een bergkristal kan tegenwoordig tig verschillende namen hebben, afhankelijk van groeivorm, insluitsels, onregelmatigheden, etc. En voor ieder van deze varianten bestaat een handelsnaam, een eigen toegeschreven werking en in sommige gevallen een exorbitante prijsstijging. Een kristalpuntje dat vroeger nagenoeg waardeloos was omdat het ‘verontreinigd’ was, kost nu de hoofdprijs omdat er insluitsels inzitten die beloven dat dit puntje een spannende naam en daarmee een heleboel mooie, helende, eigenschappen heeft gekregen. Een verontreinigd amethistpuntje kostte 20 jaar geleden niets. Nu heet het ‘auraliet 23’, ‘super seven’ of ‘melody stone’ en kan datzelfde puntje 20 euro kosten.

Terug naar het geloof in de werking van stenen. Zeg ik dat stenen niet werken? Nee… dat zeg ik niet. Ik zeg wel dat ik het kwalijk vind dat iets verkocht wordt met beloftes. En ik ga ook zo ver om te zeggen dat deze beloftes meestal loze beloftes zijn. Lees de omschrijvingen maar eens. Bij veel stenen staan zo veel algemene omschrijvingen dat iedereen wel iets leest waar hij of zij zich in vinden kan. En dat is slimme verkoop, want zo past iedere steen bij iedereen en is er altijd vraag. Deze beschreven werkingen komen voort uit, meestal, een spirituele beleving van mensen bij natuurlijke dingen als stenen. Ik draai nu al een behoorlijke poos mee in het spirituele wereldje en ik heb daar een paar dingen geleerd. Er is echte diepgaande spiritualiteit en er is een massa die spiritueel doet. Dit klinkt heel onaardig en misschien wel (ver)oordelend, maar zie zie ik het wel. Als je de Happinez leest en daarin een artikel ziet over dat rozenkwarts je kan helpen om beter te slapen, ben je niet direct spiritueel. Dan loop je met de massa mee in een door de commercie gecreërde hype. Als je echt spiritueel bent heb je die boekjes niet nodig en weet je wat je moet doen voor een betere nachtrust (of accepteer je dat een tijdje weinig nachtrust een doel heeft). En voel je zelf wat een steen voor jou is als je deze vasthoudt. Heb je niet een winkel of een boek nodig die jou dat uitlegt. En dan weet je ook dat ieder mens uniek is en een beschrijving op een verkoopsite je niet kan vertellen wat goed voor je is.  

Om even voort te borduren op het ‘wannabe spiritualisme’ van de laatste jaren. Social media speelt hierin een hele grote rol. Alles is makkelijk toegankelijk. Met wat rondlezen kom je een heel eind op een medium waar alles draait om het plaatje wat de ander van je op het scherm ziet. En spiritueel zijn is in. Hippie style, Boeddhisme, Oosterse wijsheiden, inspirerende quotes…. Verdieping en bezieling leek nooit eerder zo bereikbaar als nu. En de markt springt daar heel handig in. Ik noemde al de populaire dames- en lifestyle tijdschriften die dit oppakken. Spiritueel zijn en met stenen werken is helemaal in. Maar dit is niet het echte. Dit is, om maar een populaire term te gebruiken, surface scratching. Maar dan wel iets met een hoop nadelige gevolgen. De schaduwkant van het zo explosief stijgen van de verkoop van stenen met medische claims noemde ik al. Maar er is meer.
 
Om nog een voorbeeld van de laatste tijd te geven. Ik begeef me op social media (Facebook) in verschillende groepen die zich bezig houden met mineralen. Er zijn groepen die zich richten op het geologische aspect, maar vele malen meer groepen die zich richten op het helende aspect van mineralen. Sinds een paar maanden zie ik in groepen met veel Amerikaanse leden een hype ontstaan omtrent een steen die moldaviet heet. Dit is een tektiet (impactglas) uit Zuidoost Duitsland en Tsjechië dat is ontstaan nadat een kleine 15 miljoen jaar geleden een meteoriet is ingeslagen bij waar nu het dorp Nordlingen ligt. Aan dit bijzondere groene glas worden allerlei werkingen toegekend en de lijst aan kwalen en onderwerpen waar dit steentje goed voor is groeit met de dag. Als je een beetje meeleest in deze online communities is leven zonder moldaviet eigenlijk niet mogelijk, is het de oplossing voor al je problemen en stel je op spiritueel vlak niets voor als je hier niet iets mee doet. Gevolg is dat er duizenden mensen zijn in de USA die zo’n stukje glas willen. Het gaat om communities met soms meer dan honderdduizend leden. En de hype blijft niet beperkt tot Amerika, nee, ook hier in Nederland komen steeds meer mensen met de vraag om een stukje moldaviet.
Winkels springen hier slim op in. Kopen moldaviet in met tientallen of honderden stukjes tegelijk. Moldaviet is een steentje dat maar op een heel beperkt stukje van de wereld voorkomt en deze meteoriet zal niet nog eens voor dezelfde stenen zorgen, Met andere woorden… op is op. Over tien jaar zijn er dus duizenden stukjes moldaviet te verstoffen in sieradenkistjes, lades met stenen, op vensterbanken, plankjes, rommelmarkten en kringloopwinkels. En in de grond zit niets meer. En de mensen die hun heil zochten in dat stukje glas dat ze hemel en aarde beloven zijn inmiddels al tientallen hypes verder.

Fake en schade
Wat nog veel erger is, is de daardoor ontstane groei in het aanbod van namaak mineralen. Van alles wat op deze manier populair en dus duur gemaakt is, bestaat inmiddals bijna wel een nep variant. Citrien is 9 van de 10 keer gebrande amethist, bij de genoemde moldaviet moet je goed uitkijken dat je niet een stukje groen glas uit de fabriek koopt en de webshops die spirituele sieraden met namaakstenen uit Chinese fabrieken verkopen duiken links en rechts op. Het meest extreme en erge voorbeeld in dit rijtje vind ik toch wel de andara obsidiaan hype. Ook dit is in Amerika enorm groot en is overgewaaid naar Nederland. Andara obsidiaan is gewoon fabrieksglas, maar men claimt dat het vulkanisch glas is dat een enorme waslijst aan magische werkingen heeft. Lees hier meer. Stukjes van dit glas hebben prijzen waar je stijl van achterover slaat. Van een paar euro tot honderden euro’s. Voor glas dat gewoon uit dezelfde fabriek komt als jouw vensterglas en drinkglas. Praten met de aanhangers van andara heeft geen enkele zin. Het enige dat ze dan doen is schermen met argumenten als ‘jij bent nog niet zo ver in je ontwikkeling’ of ‘je bent nog niet klaar om de kracht en de gift van andara te voelen en te aanvaarden’. Eerder schreef ik dat je het geloof van een ander niet mag bekritiseren. Maar dat vind ik in deze gevallen toch wel erg moeilijk. Mensen hoop geven en tientallen euro’s laten betalen voor een waardeloos stuk glas en ze beloven dat al hun problemen opgelost kunnen worden als ze dat maar kopen. Voor mij is dat het meest extreme voorbeeld van wat commercie samen met het aanspreken van (wan)hoop in mensen kan doen. En daarom hebben we ook de wet die ik aan het begin van dit verhaal noemde. In deze bijzondere tijden zijn er steeds meer mensen die menen dat de wet er is om boven en onder te leven en dat deze enkel bestaat om ons te onderdrukken. Maar nee, deze wet die ik hier noem is er om mensen te beschermen tegen de verkopers van andara-sprookjes en andere hoopgevende winstbrengers.

Een ander schadelijk aspect van deze mineralen-hypes is het stuk schade dat deze commercie doet aan mens en natuur. De meeste mineralen komen uit mijnen en groeves in landen waar geen ARBO wetgeving is en men het niet zo nauw neemt met regels omtrent veiligheid, kinderarbeid en natuurbescherming. Dat is ook wat je koopt als je meedoet aan zo’n hype. Moldaviet is daar dan een uitzondering op. Maar heel veel andere mineralen worden op een niet zo chique manier uit de grond gehaald. Daar wil ik nu echter niet zo heel diep op ingaan, dat bewaar ik voor een volgende keer. Die discussie is een verhaal op zich met heel veel kanten, haken, ogen en overdenkingen. Maar realiseer je dat alles wat in massa op de markt komt en winst oplevert een schaduwkant heeft die je niet direct ziet.

Overdenking
Zoals je misschien merkt zit dit me erg hoog. Ik vind het kwalijk dat de kwetsbaarheid van mensen uitgebuit wordt om geld te verdienen aan mineralen. Ik vind het erg dat kopers niet juist geïnformeerd worden over wat ze kopen en verkopers soms (vaak) ook niet eens weten wat ze verkopen. Ik vind het erg dat spiritualiteit en geloof gebruikt wordt voor commercie. Ik vind het erg dat mensen veel geld vragen voor en hoop geven met waardeloze artikelen. Ik vind het erg dat onwetende en goedgelovige mensen belazerd worden met namaak stenen. Ik vind het ook kwalijk dat er een wet is die dit moet voorkomen en de mensen hiervoor moet beschermen, maar niemand deze wet kent en controleert. En ja… je kunt zeggen dat dit nu eenmaal is hoe handel werkt en de grote supermarkten eigenlijk hetzelfde doen. Daar heb je een punt. Maar de mineralenwereld is de wereld waar ik me in begeef en dit is wat ik daar zie. Daarom richt ik me nu hier op en niet op de supermarkt.

Wat kun je zelf doen om niet in deze valkuilen te trappen?
– Informeer jezelf. Geloof niet klakkeloos wat een groothandel of verkoper zegt, maar doe zelf ook onderzoek. Er zijn verschillende boeken en websites die je uitleggen wat iets feitelijk is, wat de risico’s zijn en wat wel en niet nep is. Dit geldt ook voor wederverkopers. Op het moment dat jij verkoopt ben jij verantwoordelijk en kun je je dus niet meer verschuilen achter ‘Ja maar ik heb het zo gekocht bij de groothandel.’
– Geef ook feitelijke informatie als je iets verkoopt. Verkoop je iets met een handelsnaam, geef dan ook de officiële mineraalnaam en vertel wat het daadwerkelijk is. Benoem daarbij ook de eventuele risico’s, ook al staat dat niet zo mooi in je verkoopverhaal.
– Doe geen medische claims op fysiek en psychisch vlak.
– Ga beter voor minder, echt en oprecht dan voor veel, massa, hype en commercie. Als een boek of een tijdschrift zegt dat het goed voor je is, vraag je dan af of dat geschreven is voor jou of voor de verkoop van dat ene steentje.

Dank je wel dat je de moeite hebt genomen om dit hele verhaal te lezen. Ik hoop dat je ziet dat het niet gaat om het afkraken van geloof of handel, maar om een stuk bewustwording.

Wil je meer weten? Blader dan door op deze website. Bij ‘downloads‘ staan tips en filmpjes over fake mineralen. Bij ‘mineralen lexicon‘ vind je veel informatie over allerlei mineralen. Op YouTube staan verschillende video’s van mij over fake mineralen, op het kanaal ‘Puffins and pies‘. Twee andere tips, de facebook pagina en het YouTube kanaal van ‘Stapel van Stenen’ geven veel goede informatie over mineralen in het Nederlands. Op de Engelstalige website mindat.org vind je alles over de chemische en geologische kant van mineralen.



* Ik gebruik in de tekst de definities mineralen, stenen en kristallen willekeurig. Er zijn echter wel vastgestelde omschrijvingen. Voor het leesgemak heb ik er echter voor gekozen me daar nu niet heel strikt aan te houden.