Duurzame mineralen… in een tijd waar we ons steeds meer bewust worden van onze impact op de wereld zijn we op zoek naar duurzame alternatieven voor alles wat we graag hebben en doen. Duurzaam eten, duurzaam reizen, duurzaam wonen en duurzame verzorging van ons lijf. Steeds meer mensen realiseren zich dan ook dat mineralen uit de grond gehaald moeten worden voordat we ze als sierobject of spiritueel object in ons huis kunnen halen. Daarbij rijst al snel de vraag… hoe veel schade brengen we hiermee toe aan de plek waar deze mineralen vandaan komen? En zijn er ook duurzame alternatieven?
Mineralen fascineren… de perfecte kristallen, de mooie kleuren, de glans en de schittering. Het verhaal van de aarde over miljoenen jaren, aardse krachten waar we ons maar moeilijk een voorstelling bij kunnen maken. Stenen vertellen een imponerend verhaal. Maar….ieder mineraal is een stukje uit de aarde. Heel simpel gesteld, als je dit wegneemt, neem je een stukje van de aarde weg om het voor jouw doel in te zetten. Dat kan zijn omdat je het mooi vindt, omdat je er een bepaalde interesse in hebt, omdat je hoopt dat het je helpt, etc. Is dit schadelijk voor de wereld? Daarop bestaat geen eenduidig antwoord. Ja, soms draag je door zo iets te kopen bij aan schade. Een steen is geen boom die je kunt planten om te compenseren dat je er eentje kapt. Iets wat in soms miljoenen jaren groeit, is niet morgen vervangen door een nieuw exemplaar. Maar het hoeft niet altijd schadelijk te zijn. Om te weten wat meer of minder duurzaam is, moet je je verdiepen in waar iets vandaan komt. In dit verhaal bespreek ik een paar heel bekende vindplaatsen waar het overgrote merendeel van de mineralen in de massa-handel vandaan komt en kijken we naar alternatieven.
India
Poonah India is een naam die je vaak op etiketjes ziet staan als vindplaats van mineralen als apofylliet, heulandiet, stilbiet, prehniet, scoleciet, etc. Maar Poonah/Poona/Pune (soms krijg je ook de naam Maharashtra) is geen plaats maar een gebied met meer dan 1000 steengroeves. Het is één van de grootste gebieden met vulkanisch gesteente ter wereld en bij geologen beter bekend onder de naam Deccan Traps. In dit gebied van zo’n 500.000 vierkante kilometer in het westen van India was aan het einde van het Krijt en het begin van het Paleogeen sprake van grote vulkanische activiteit. De plek lag, zoals men nu denkt, op een hotspot, een plek in de aardkorst waar lava continue naar boven komt. Deze hotspot wordt de Réunion hotspot genoemd omdat het vermoeden is dat dit dezelfde hotspot is als waar nu het eiland Réunion op ligt. In een periode van duizenden jaren hebben vulkanen hier laag op laag lava neergelegd. Deze lagen lava vormen een soort basalt ‘trappen’, trapvormige lagen, vandaar de naam Deccan Traps. Het begrip trap is gelijk aan wat wij onder trap verstaan en is een geologisch begrip voor trapvormige, gelaagde afzettingen. In de vulkanische gesteentes zit het vol met allerlei holtes met mineralen, vooral veel zeolieten. Zeoliet is een groep mineralen waar onder meer heulandiet, stilbiet, harmotoon, chabaziet en natroliet onder vallen. Het vermoeden bestaat dat de gigantische vulkanische activiteit in dit gebied de nodige invloed op het klimaat destijds heeft gehad en wellicht mede een factor is geweest in het massale uitsterven van zo veel dieren aan het einde van het Krijt. Dit naast de meteorietinslag die bekend staat als oorzaak van het einde van de dinosaurussen. India is lange tijd een hele belangrijke speler geweest op de edelstenen markt. Omdat het onder Brits bestuur stond waren veel van de mooie edelstenen in Britse en ook Europese juwelen, zelfs veel beroemde diamanten, afkomstig uit India. Toen Brazilië als grote speler op de edelstenen markt ging meespelen zakte de handel in India in. Maar de Poonah zeolieten zijn nog altijd erg gewild en er komen onvoorstelbare hoeveelheden vandaan. Diamanten worden er bijna niet meer gevonden omdat deze groeves bijna geheel uitgeput zijn geraakt door het intensieve mijnen. Aquamarijn en granaat zijn ook bekende edelstenen die erg gewild waren uit India. Dat zeolieten ook waarde hadden heeft men daar eigenlijk nooit echt ingezien. Ze zijn niet echt geschikt om te slijpen of te verwerken in juwelen en er zit daar zo vreselijk veel dat de waarde nagenoeg nihil werd geacht. Pas toen Britse geologen het gebied echt gingen verkennen in de 18e en 19e eeuw werden de mineralen van de Deccan Traps ontdekt en werden ze langzaamaan beschreven. De aanleg van een belangrijke grote spoorlijn in het gebied zorgde voor een aanvoer van de nodige mooie exemplaren die allemaal in handen kwamen van de Britse opzichters en niet in die van de Indiase werkers. Naarmate het verzamelen van mineralen in het westen populairder werd groeide ook de vraag naar stukken uit India. Apofylliet was het eerste mineraal uit deze omgeving dat echt als verzamelwaardig en mooi gezien werd. Later ontdekte men ook de andere mineralen en hun verzamelwaarde. In het basalt zijn ook al verschillende nieuwe mineralen ontdekt die nergens anders op de wereld voorkomen.
Basalt wordt in dit gebied gebruikt als bouwmateriaal en om wegen aan te leggen omdat dit het enige materiaal is dat hier voorhanden is. De groeves zijn om basalt te winnen, maar ook het vinden van mineralen in het basalt gesteente is lucratief voor de eigenaren van groeves. Bij ieder dorp in het gebied ligt wel een groeve waar basalt uitgehaald wordt om als bouwmateriaal te dienen. Bij de grote steden liggen grote groeves die iedere dag in bedrijf zijn om voldoende basalt te leveren voor de bouw van gebouwen in de steden. Werk wordt hier gedaan door mannen, vrouwen en kinderen en het meeste werk wordt met de hand gedaan. De grotere groeves zijn zich er langzaam aan van bewust dat het westen meekijkt naar wat er gebeurt en hoe er gewerkt wordt dus daar worden de omstandigheden waaronder gewerkt wordt iets beter, maar tot voorkort werd er weinig aandacht besteed aan veiligheid. In veel kleinere groeves is dit nog steeds geen enkel issue. Dagen zijn lang en het werk is fysiek enorm zwaar. Het verdient erg weinig. Grote gebieden basalt worden weggegraven in de buurt van grote steden als Bombay en na verloop van tijd groeien groeves naar elkaar toe en gaan over in 1 gigantisch gat in de aarde waar basalt gewonnen worden. Basalt dat niet gebruikt wordt komt op afvalhopen te liggen en daar halen mensen de mineralen er uit. In sommige groeves worden de mineralen ook al in de groeve zelf gezocht nadat er delen van de rotsen met dynamiet zijn weggeblazen.
Sinds de jaren ’70 van de 20e eeuw is de vraag naar Indiase mineralen uit het Poonah district explosief gestegen en daarmee ook het aantal groeves en mensen die werkzaam zijn in deze branche. Er is een hele marketing op gang gekomen omtrent Poonah mineralen en ze zijn gewilder als ooit tevoren. India is geen Nederland, er is geen ARBO en geen wet die vertelt hoe veilig arbeidsomstandigheden moeten zijn en hoe oud een kind moet zijn om te mogen werken. Dit houdt in dat er zoals gezegd gewerkt wordt onder onveilige omstandigheden en dat ook kinderhanden mineralen winnen. Maar… de laatste jaren zijn hier gelukkig wel goede ontwikkelingen gaande. Steeds meer kleinere groeves waar mensen redelijk veilig werken en waar het geld van de verkoop ook terecht komt bij de mensen die het werk doen. Daar tegenover staan natuurlijk nog genoeg schrijnende situaties en haalt India af en toe het nieuws met dodelijke mijn ongevallen. Vooral in illegale mica mijnen werken veel kinderen en vallen bijna wekelijks doden.
Madagascar
Welk mineraal komt er nu niet uit Madagascar zou je bijna gaan denken als je op een mineralenbeurs of in een winkel gaat kijken naar het aanbod. Het eiland is een grote bron van grondstoffen, onder meer van waardevolle metalen waaronder goud, maar ook van kool, steenzout en diverse siergesteentes. Het winnen van metalen gebeurt al lang en daarvoor zijn op het eiland grote groeves en mijnen. De meeste groeves liggen op het oostelijke deel en midden van het eiland waar vulkanisch gesteente uit het precambrium en ligt, afgewisseld met jonger vulkanisch gesteente uit het mesozoïcum en kenozoïcum. Sinds de laatste eeuwwisseling is het aandeel van mijnen en groeves die zich richten op mineralen sterk gestegen. Vooral de groeves waar kwarts en labradoriet gevonden worden zijn enorm gegroeid. Soms is er een combinatie van het winnen van metalen en grondstoffen en mineralen voor de handel, maar steeds vaker ook gaan groeve eigenaren zich meer en meer richten op enkel de handel in mineralen. Vooral omdat de prijzen van metalen op de wereldmarkt daalden en die van mineralen toenamen. Het gaat hierbij niet alleen om verzamelwaardige mineralen, maar ook om mineralen die in technologie gebruikt worden of om mineralen die als product verwerkt kunnen worden, bijvoorbeeld pigmenten of sierstenen voor interieuraankleding. In 2009 vond er een coup plaats in het land en werd de politieke situatie, die al nooit heel stabiel is geweest sinds het land in 1960 onafhankelijk werd, nog instabieler. De regering gaf geen nieuwe vergunningen en concessies meer uit voor veel groeves en de uitvoer van ruw materiaal werd verboden. Alleen bewerkte stenen mochten nog uitgevoerd worden. Dit is de reden dat je nog steeds op veel gepolijste stukken uit Madagascar een sticker ziet met daarop ‘Made in Madagascar’. Dat geeft aan dat ze bewerkt zijn, niet meer ruw, dus uitgevoerd mochten worden.
Na 2010 verbeterde de situatie en groeide de export van mineralen explosief. Vooral agaat en kwarts groeiden als exportproduct. Ook ruwe stenen werden weer uitgevoerd in hoeveelheden die zo groot zijn dat je bijna zou denken dat het eiland op een dag weggegraven moet zijn. En daar ligt ook een groot probleem. Madagascar is één van de armste landen ter wereld. Het land bestaat vooral van landbouw, mijnbouw en toerisme. De gewone mensen verdienen nagenoeg niets en verzien op alle mogelijke manieren in hun levensbehoeften. De natuur van Madagascar is de belangrijkste toeristische trekpleister. Omdat het een eiland is, is er een bijzondere flora en fauna ontstaan door de loop der eeuwen heen. Er komen daar soorten planten en dieren voor die nergens anders ter wereld voorkomen. De biodiversiteit in Madagascar is 1 van de meest veelzijdige en belangrijkste ter wereld en ieder jaar worden er nog nieuwe soorten dieren en planten ontdekt. Maar deze worden voortdurend bedreigd in hun bestaan. Enerzijds door de groeiende landbouw. Er zijn de standaard gewassen koffie, rijst en suiker. Maar steeds meer landbouwgrond wordt ingenomen door gewassen die kunnen dienen als voedsel voor andere plekken op de wereld. Denk aan mais en palmolie. Met name Zuid-Korea, Japan en Canada hebben daarvoor veel land in Madagascar in gebruik. Aan de andere kant staat de natuur ook door de steeds verder groeiende vraag naar grondstoffen en mineralen onder druk. Groeves en mijnen slokken steeds meer bijzondere natuur op. Arbeidsomstandigheden in Madagascar zijn niet iets waar aandacht voor is en de mensen werken onder slechte omstandigheden, voorwaarden en betaling. De laatste jaren komt er steeds meer in de openbaarheid over bijvoorbeeld kinderarbeid in de mica mijnen (mica wordt gebruikt voor o.a. make-up en verf). Er zijn een paar grotere mijnen en groeves waar onder druk van de westerse wereld gekeken is naar bijvoorbeeld veiligheid en scholing voor kinderen van mijnwerkers, maar dat zijn helaas nog steeds uitzonderingen. Daarnaast is het materiaal wat de mijnwerkers uit de grond moeten halen vaak slecht voor de gezondheid en worden de mensen die in deze branche het zware werk doen niet zo oud.
De meeste mensen in het land zijn straatarm en doen alles om wat extra geld te verdienen.
Regelmatig worden er nieuwe plekken ontdekt waar waardevolle edelstenen als saffier in de bodem zitten. Deze plekken liggen vaak in natuurreservaten. Duizenden mensen komen op deze plekken af, graven illegaal hectares grond af en halen alle bomen en planten uit de grond in de zoektocht naar een weg uit hun armoedige bestaan. De vondst van een goede saffier kan deze uitweg bieden. Niet zo verwonderlijk dus dat dit gebeurt. Nadeel is wel dat op deze manier veel waardevol bos verdwijnt en daarmee het leefgebied van bedreigde diersoorten. De mijnindustrie is vaak de enige bron van inkomsten is voor deze mensen en zonder de mijnen zouden helemaal geen inkomen hebben. Wat aan de ene kant de natuur en de mensen schaadt houdt het aan de andere kant dus ook in stand. Probleem daarbij is ook dat steeds meer grote groeves niet meer in handen zijn van Madagascar of daar gevestigde bedrijven, maar van internationale mijnbouw bedrijven. Het grote geld dat verdiend wordt komt dus niet bij de mensen van het land terecht, maar verdwijnt. Slechts een klein deel ervan vloeit maar terug in de eigen economie. Daarom is het aandeel van mijnbouw op het oog heel groot op het eiland, maar als percentage in de economie helaas niet.
Er zijn hier in Nederland ontzettend veel mineralen uit Madagascar in de handel, maar zelden worden en specifieke vindplaatsen genoemd. Je moet het doen met Madagascar als vindplaats. Enkele van de bekende plekken waar veel gevonden wordt zijn Ilakaka, Manombe, Sakaraha, Tsaramanga, Vatomandry, Marosely, Antetezambato, Bokonaky en Andilamena. Eén van de belangrijkste mijnsteden is Andranondambo. Hier heeft een conflict met een buurstad over grondrechten en de winning van kostbare edelstenen als saffier na diverse vechtpartijen zo ver kunnen escaleren dat in 2014 de stad totaal verwoest werd en de inwoners vermoord.
Duurzame stenen uit Madagascar bestaan niet… wat sommige mensen ook beweren.
Brazilië
Wie aan Brazilië en mineralen denkt, denkt vaak gelijk aan mooie grote amethistgeodes en bergkristal clusters. En dat is ook inderdaad wat erg kenmerkend is voor de Braziliaanse mineralenmarkt. Het grootste mijngebied van Brazilië en ook het gebied waar het merendeel van de Braziliaanse mineralen in de handel vandaan komen is Minas Gerais, een provincie in het zuidoosten van het land. Dit gebied bestaat deels uit zandsteen waar kwartsclusters in gevonden worden en deels uit vulkanisch gesteente waaronder veel pegmatiet waar de grote amethistgeodes en agaten etc. gevonden worden. De naam Minas Gerais zou staan voor Algemene Mijnen en daarmee wijzen op de grote hoeveelheden mijnen in dit gebied. Eind 17e eeuw ontdekten de ‘bandeirantes’, avontuurlijke gelukszoekers van vooral Portugese maar later ook andere origine, goud in dit gebied en dit leidde tot een ware goudkoorts. Meer dan 400.000 Portugezen trokken naar het gebied om hun geluk te beproeven en goud te vinden. Daarvoor brachten ze ook zo’n half miljoen Afrikaanse slaven mee. Een groot deel van het gevonden goud werd naar moederland Portugal gestuurd. Later werden ook diamanten ontdekt in dit gebied. In de 19e eeuw raakten de oude goudmijnen uitgeput. Naast goud en diamanten worden er ontzettend veel geweldig mooie edelstenen gevonden in de verschillende mijnen. Denk aan toermalijn in allerlei mooie kleuren, granaat, beryl, kyaniet, kwarts in alle soorten en maten, topaas, rhodochrosiet, vivianiet, en zo gaat de lijst nog wel even door.
In de provincie Minas Gerais zijn ontzettend veel mijnen, zowel ‘open cast’, groeves, als ondergronds. Hierbij gaat vooral om het winnen van goud, zilver en mangaan, maar ook om zware en gevaarlijke metalen. De groeves in dit gebied zijn gigantisch groot en groeien iedere dag. Naast de mijnen voor ertsen waar metalen uit gewonnen worden zijn er de mijnen waar de mineralen gewonnen worden. Deels zijn dit dezelfde mijnen. De winning van mineralen is lange tijd een bijproduct geweest van de winning van metaalerts en bauxiet. Maar tegenwoordig is de vraag naar mineralen zo groot dat ook daar speciale mijnen voor zijn.
Goud is vaak te vinden in aders in gesteente, maar het winnen van goud in deze aders is erg arbeidsintensief en duur. Bovendien moet je deze aders ook eerst zien te vinden onder de grond, in de hoge gebergtes. Veel makkelijker is om in rivierafzettingen te zoeken naar goud dat uitgespoeld is uit de bergen. De goudmijnen in Minas Gerais zijn grotendeels uitgeput dus wordt goud nu vooral gewonnen in het noorden van Brazilië, in het Amazonegebied. Daar waar oude rivierafzettingen in de bodem zitten worden de regenwouden gekapt om op zoek te kunnen gaan naar goud. Men gebruikt zware metalen en gifstoffen als kwik en cyanide om het goud makkelijk uit het zand en water te kunnen halen. Het giftige en vervuilde afvalwater en slib wordt opgeslagen in bassins, maar veel er van komt ook in het water van onder andere de Amazone en in de bodem terecht. En de mensen die werken met deze stoffen doen dit werk onbeschermd. In 1995 is een opslag bassin met cyanide water in Gyana gaan lekken en is er 4 miljard liter cyanidewater in de rivieren daar terecht gekomen. Een natuurramp van ongekende omvang. Ook in Minais Gerais heeft vooral het mijnen van zware metalen grote gevolgen voor de natuur. In 2015 is een dam van een opslagbasis van vervuild slib en water gesprongen en is 62 miljoen kubieke meter slib en water over een groot gebied uitgestroomd waarbij een heel groot deel van het regenwoud en ook een aantal dorpen zijn bedolven onder slib dat zwaar is vervuild met zware metalen en gifstoffen. 19 Doden en 600 mensen dakloos. En wat de schade aan de natuur is, is niet eens te zeggen, een ongeval als dit heeft gevolgen die tientallen, zo niet honderden jaren schade blijven doen. En dat zijn de grote ongevallen die het nieuws halen. Dagelijks lekt er vergiftigd water weg de natuur in. Slibdeeltjes zijn erg klein en licht en kunnen honderden kilometers ver meegenomen worden door de rivier, de impact op de natuur en het dierenleven in deze gebieden is dus enorm. Zelfs afgelopen jaar, 2018, is er nog een groot ‘incident’ geweest waarbij honderden liters vervuild water per ongeluk de rivier in zijn gesproten.
Daarnaast is er een ander heel groot probleem, namelijk ontbossing. Iedere dag verdwijnen hectares bos om plaats te maken voor mijnen. Telkens weer worden er nieuwe voorraden van bepaalde mineralen gevonden, iedere keer weer is er wel een nieuw mineraal uit Brazilië op de markt, nieuwe soorten agaten, nieuwe types groei in amethist. Een nog mooiere, specialere, hoog-frequentere, spirituelere en duurdere variant van dit of dat mineraal. Maar iedere nieuwe ontdekking, iedere container aan mooie kristallen die naar Europa komt staat voor hectares verloren regenwoud. En dan gaat het niet alleen om het gedeelte waar de mijnen liggen, nee, er moet ook infrastructuur komen naar deze mijnen toe, de mijnwerkers moeten ergens wonen, etc. Daarbij houden de mijneigenaren met weinig rekening, ook niet of een stuk land misschien al eeuwenlang woongebied is van een bepaalde inheemse stam. Deze mensen worden van hun woongebied verjaagd om plaats te maken voor de altijd groeiende mijnen. Ook hier geldt… duurzaamheid is een woord dat niet past bij Braziliaanse massa mineralen.
Conflictmineralen
‘Bloed diamanten’ is een begrip dat mede dankzij de gelijknamige film van Leonardo diCaprio wereldwijde bekendheid heeft gekregen. Inmiddels is er rondom de winning van diamanten een hoop ten goede veranderd. Maar er zijn nog veel andere ‘bloed’ mineralen. De term staat voor mineralen, vaak edelstenen, die reden zijn tot conflict in een land. Veel van deze edelstenen komen uit Afrika en Azië. Hier zijn de gronden waar deze stenen gewonnen kunnen worden aanleiding voor conflicten en/of worden met de winning van deze stenen conflicten gefinancierd. Grondstoffen zijn in veel landen een belangrijke inkomstenbron. Dus wie dit heeft, heeft geld. Dat is niets nieuws, veel van alle voorbeelden van landje-pik vroeger en nu draait om grondstoffen. Tegenwoordig zijn vooral grondstoffen die onze energie transitie ondersteunen erg gewild. Denk aan goud, wolframiet, tin, kobalt, nikkel en lithium voor de elektrische auto’s, accu’s en mobiele telefoons. Vooral in Congo (DRC) zorgt dit voor conflicten. Kindsoldaten worden ingezet om mijnen in te nemen, te bewaken en er te werken onder erbarmelijke omstandigheden. En dan zijn er de zogenaamde ‘Rare Earth’ mineralen. Hele zeldzame mineralen die onontbeerlijk zijn voor bijvoorbeeld ruimtevaart en communicatie technologie. Hiervoor knijpen regeringen graag een oogje dicht waar het gaat om ethisch en duurzaam mijnen.
Maar ook edelstenen zoals het al eerder genoemde saffier, tanzaniet, topaas. en robijn. Het net genoemde Congo is ook daar hoofdrolspeler, samen met Myanmar en Cambodja in Azie. Ook Afghaanse lapis lazuli is onlangs officieel aangemerkt als conflict mineraal. Als je even zoekt staat het internet vol met rapporten van mensenrechten organisaties die allerlei specifieke voorbeelden uitlichten. Het moeilijke is, dat je nagenoeg niet kunt weten of jouw edelsteen uit zo’n conflict komt, tenzij je direct bij de bron (dus de mijn) inkoopt. Maar dat is in het geval van deze stenen en landen vaak erg moeilijk.
Hoe groot is ‘ons’ aandeel?
Duurzaam ‘verkoopt’. Helende stenen zijn big business. Kristallen met toegekende werkingen zijn een snel groeiende markt. Zelfs Hollywood en ook onze BN’ers zijn tegenwoordig ‘into healing crystals’. Verschillende mineralen winkels, vooral spirituele, claimen duurzame en ethisch gemijnde mineralen te verkopen. Want dat is wat de bewuste klant wil horen. Terwijl het aanbod meestal de standaard 13-in-een-dozijn Madagascar en Brazilië stenen zijn. We kunnen er lang of kort over praten, maar dat is gewoon niet duurzaam. Deze stenen komen allemaal van plekken waar natuur plaats heeft moeten maken voor mijnbouw en waar de arbeidsomstandigheden niet goed zijn. Als je bij een groothandel of tussenhandelaar inkoopt kan je onmogelijk met zekerheid zeggen dat jouw stenen duurzaam gemijnd zijn. En zelfs als je rechtstreeks bij de mijn inkoopt… als je niet met eigen ogen gezien hebt hoe het er ter plekke aan toe gaat, weet je niets zeker. Ook de aanname dat als je niet bij ‘Ali’ koopt, het wel goed zal zijn is een illusie. De stenen van Ali zijn van dezelfde plekken en dezelfde mijnen als die bij de Nederlandse winkel die de standaard stenen verkoopt. Met dezelfde ellende, kinderarbeid en ontbossing als prijs. Gelukkig liggen in veel winkels ook genoeg dingen die niet deze hele donkere keerzijde hebben en echt uit mijn afval komen en een net iets beter leven betekenen voor iemand die anders in armoede leeft. En dat laatste blijft ook een moeilijk iets, een vicieuze cirkel. Niet kopen is helemaal geen inkomsten voor de allerarmsten in bijvoorbeeld Madagascar, maar wel kopen houdt deze uitbuiting in stand. Zonder dat er een gedegen oplossing komt voor de instabiliteit en armoede in deze landen zal deze cirkel niet worden doorbroken.
Moeten we dan nu maar stoppen met het kopen van mineralen omdat we daarmee de wereld kapot maken? Dat is een vraag die ieder voor zich moet beantwoorden. In ben zelf ook geen heilige, ook ik heb en koop wel mineralen waarvan ik weet dat ze deze keerzijde hebben. Het ligt er ook maar aan hoe je het probleem benadert. Aan de ene kant kun je stellen dat mineralen deels een bijproduct zijn van een veel grotere industrie met belangen die ver boven alleen die paar mooie steentjes voor ons uitstijgen. De gigantische hoeveelheden grondstoffen die uit de grond gehaald worden voor onze auto’s computers, telefoontjes, etc…. daarbij vallen een paar sierstenen in het niet. Als je dan echt verschil wilt maken, moet je dat ook allemaal links laten liggen. Maar ja… aan de andere kant kunnen we niet voorbij gaan aan het feit dat er wel erg veel uit de bodem wordt getrokken enkel voor ons plezier van zo’n steen in huis. De grote Braziliaanse amethistgeodes zijn moeilijk een ‘bijproduct’ te noemen als je ziet in welke hoeveelheden deze uit de mijnen gehaald worden. Dat is een tak van handel op zich en niet een kwestie van ‘restjes uit de afvalhoop’. En datzelfde geldt voor de hoeveelheden die we uit Madagascar halen en voor de edelstenen waarvoor men natuur verwoest of waarmee men oorlog financiert. En dan de vraag of we het echt nodig hebben. En hebben we het nodig in deze hoeveelheden? Kun je een auto of computer, essentieel voor ons moderne dagelijkse leven, gelijkstellen aan een stuk agaat of bergkristal op de kast? Wil je iets hebben omdat je echt denkt dat het iets toevoegt aan je verzameling of omdat het ‘in’ is, een hype, een mode-mineraal. Die vraag ga ik niet voor je beantwoorden. Dat is een overweging die iedereen voor zichzelf moet maken. Maar je kunt je afvragen hoe spiritueel een mineraal is dat uit een mijn komt op een plek waar unieke natuur voor is kapotgemaakt.
Zijn er duurzame alternatieven?
Ja, dat denk ik wel. Er zijn duurzame alternatieven waarmee je weinig belastend voor de wereld toch mooie stenen kunt verzamelen. Allereerst ligt de sleutel, mijns inziens, bij verzamelen met mate. Bedenk je voor je iets koopt of je het echt nodig hebt en bereid bent om dat zwarte randje bij sommige stenen te betalen. Jezelf realiseren wat je koopt en waar het vandaan komt maakt ook bewust. Een goede optie is om dingen te betrekken uit oude collecties. Op die manier hoeft niet speciaal voor jou iets nieuws uit de grond gehaald te worden en behoed je iets moois voor een einde in de prullenbak. Je kunt ook mooie mineralen kopen van mensen die zelf op kleine schaal zoeken. Let er dan wel op dat het niet iets is van een kwetsbare plek. Kanttekening hierbij… als zoekers die eerder alleen dat meenamen wat ze zelf in hun collectie opnamen nu handel gaan zien in hun zoekwaar en meer mee gaan nemen dan voorheen met als doel verkoop, dan gaan we alsnog aan het duurzame doel voorbij. Je kunt ook zelf op zoek gaan naar mooie stenen. Op vakantie, maar ook in je eigen omgeving. Als je hierbij goed in het oog houdt dat je zo weinig mogelijk natuur verstoort, alleen dingen meeneemt van niet kwetsbare plekken en alleen het hoog nodige meeneemt, dan is dit vrij duurzaam.
Zelf stenen zoeken
De meest duurzame optie is zelf op zoek gaan naar stenen in je eigen omgeving, zolang we dat niet met 17 miljoen tegelijk en met mate doen. Maar Nederland staat nu niet echt bekend als mineralen Walhalla… toch is hier meer te vinden dan je in eerste instantie zou denken.
Als we naar Nederland kijken kunnen we een verdeling maken. Er zijn hier maar een handjevol plekken waar vast gesteente aan het oppervlak komt en je dus echt gesteente ‘uit de rotsen’ kunt hakken. Dat is in Twente een klein gebied rondom Losser waar het Onderkrijt zandsteen vlak aan het oppervlak ligt. Daar zijn helaas geen mooie mineralen in te vinden, maar wel fossielen. Dit gebied loopt door over de grens Duitsland in, naar Bad Bentheim waar de welbekende Bentheimer zandsteen vandaan komt die we kennen van onder meet de Domtoren in Utrecht en het Paleis op de Dam. Iets verder naar het zuiden ligt Winterwijk. Daar is een grote groeve waar dolomitische kalksteen uit het Trias gewonnen wordt op industriele schaal. De groeve is tegenwoordig helaas zo goed als dicht voor het grote publiek. Maar er zijn bij verzamelaars nog allerlei mooie mineralen te zien die hier vandaan komen. Pyriet is één van de meest bekende en veel voorkomende mineralen daar, maar er wordt ook o.a. calciet, coelestien en galeniet gevonden. De groeve wordt sowieso afgegraven, dus alles wat je er uit haalt ‘red’ je feitelijk van de ondergang en je doet er geen schade mee aan mens of natuur. Er komen natuurlijk ook een hoop belangrijke fossielen vandaan die de wetenschap telkens weer weten te verbazen.
In Limburg vinden we het laatste stukje vast gesteente. Dat kent iedereen waarschijnlijk wel. De Limburgse mergel (Bovenkrijt) bevat behalve vuursteen geen noemenswaardige mineralen, maar wel veel fossielen. Diep in de Limburgse bodem zit wel een schat aan mineralen in de lagen waar tot een aantal jaren geleden steenkool werd gewonnen (Carboon). De storthopen van deze oude steenkoolmijnen bestaan nog steeds en met een beetje geluk en netjes vragen is het soms mogelijk om daar op te zoeken. Naast veel plantenfossielen kun je hier ook mooie mineralen vinden. Denk daarbij niet te groot, maar er is echt een schat aan micromineralen in dit gesteente ontdekt.
Naast dit vaste gesteente is Nederland vooral een aangespoeld land. Alles wat we kennen hebben we te danken aan zee, ijs en wind. In de bodem van de zuidelijke helft van ons land, zeg maar ruwweg van Twente tot aan Zeeland, vinden we Tertiare zeeklei in de bodem. In deze klei helaas weinig mineralen, hooguit wat glauconietkorrels, gips en pyriet. In deze klei zijn wel een hoop fossielen te vinden waarbij ook erg mooie haaientanden, schelpen en botten van zeezoogdieren.
De noordelijke helft van ons land wordt gedomineerd door de restanten van de voorlaatste ijstijd. Grofweg midden door het land loopt een lijn met stuwwallen en rond deze stuwwallen en ten noorden er van zijn allerlei stenen te vinden die door de grote ijstijdgletsjers zijn meegevoerd vanuit Noord-Europa. Tussen deze zwerfstenen, zoals we ze noemen, zit echt een keur aan mineralen. Je zou het zo op het eerste oog niet zeggen. Maar raap eens een zwerfsteentje op. Grote kans dat het kwartsiet, kwarts, vuursteen of een vorm van graniet is. Kwarts is de overkoepelende naam voor een hele groep mineralen. Denk aan bergkristal, amethist, jaspis, agaat, maar ook vuursteen mag je er onder rekenen. Als je witte keiharde steentjes vindt, grote kans dat het dan witte kwarts is. Dit is chemisch gezien hetzelfde als bergkristal en deze witte kwartssteentjes waren voor onze voorouders belangrijk. Zo werden ze gebruikt als offers (ze zijn onder meer gevonden in oude putten) en werden ze meegegeven aan overledenen. Ook vuursteen is een erg belangrijke steen. Zonder dit had de ontwikkeling van de mens er ongetwijfeld anders uitgezien. Graniet is een gesteente dat bestaat uit 3 hoofdmineralen en een aantal ‘bijkomende’ mineralen. Deze 3 hoofdmineralen zijn kwarts (dat kan rookkwarts zijn, maar ook kleurloze kwarts, dus verwant aan bergkristal), veldspaat (de mineraalgroep waar o.a. maansteen, labradoriet en amazoniet bijhoren) en mica (muscoviet, biotiet, etc). Naast deze drie zie je soms ook epidoot en toermalijn in graniet. Maar er zijn veel meer zwerfstenen te vinden in Nederland. Zo kunnen zwerfstenen ook granaat bevatten, pyroxeen, amfibool, etc. Dit zijn dan wel niet de mooie uitgegroeide kristallen die je kent van de spectaculaire stukken, maar het zijn dezelfde mineralen en je kunt ze, als het gaat om een werking die je toekent aan mineralen, wellicht op dezelfde manier gebruiken.
Naast het ijs van de gletsjers zijn ook de grote rivieren belangrijk bij de aanvoer van mineralen naar ons land. In de stroomgebieden van de Maas, de Rijn, de IJssel, de Waal kun je ook diverse mineralen vinden. Sommige daarvan zijn echt de moeite waard. Zo worden er ontzettend mooie agaten gevonden langs de Rijn en de Maas, maar ook jaspis en vuurstenen. En waar je vuursteen kunt vinden, kun je ook hagstones (heksenstenen) vinden natuurlijk. Andere mogelijke vondsten zijn witte kwartssteentjes, versteend hout, amethist, chalcedoon.
En dan mogen we de barnsteen niet vergeten die in de noordelijke helft van ons land gevonden kan worden en langs de hele Noordzee kust. Ooit in het Tertiair afgezet in het Oostzeegebied en door de gigantische Eridanos rivier, ijstijd gletjers en de zee meegevoerd naar Nederland. Met een beetje geluk kun je dit op de Waddeneilanden vinden aan het strand. Om het te vinden aan het Noordzee strand heb je nog iets meer geluk nodig. En het is te vinden in de verschillende zand en grindgroeves in Noord Nederland.
De laatste jaren heeft de mens ook een grote stempel gedrukt op de stenen die je hier kunt vinden. Denk aan calciet, kwarts en zelfs heel incidenteel fluoriet in de basalt en arduin die zijn gebruikt als dijkversterking en kustverzwaring. Ook kun je larvikiet vinden langs de kust, tevens uit kustbeschermingsprojecten. Larvikiet lijkt erg op labradoriet. Het is een veldspaat houdend gesteente, vaak grijs, maar sommige stukken vertoont ook een wat blauwe glans, net als labradoriet.
Dit is slechts een selectie. Er is nog veel meer te vinden als je goed kijkt. En dan zijn er ook nog de landen om ons heen waar allerlei mooie mineralen te vinden zijn zonder dat daarvoor schade wordt toegebracht aan de natuur. Vlak over de Duitse grens zijn al mooie kwartsclustertjes en puntjes op te rapen en in Belgie is het ook mogelijk om vrij eenvoudig calciet en kwarts te vinden. In groeves is zelfs nog veel meer te vinden. Dit zijn bijna altijd groeves waar voor industrie gesteente gewonnen wordt en jij geen enkele extra schade toebrengt aan de natuur als je daar naar mineralen gaat zoeken. Vaak is in de afvalhopen van dit soort groeves al allerlei moois te vinden. En dat is toch al gewonnen. Daarvoor maak je dus niets extra’s kapot. Let wel altijd op de geldende regels in een land omtrent zoeken en stenen meenemen en uitvoeren. En vraag altijd toestemming als je op privé terrein zoekt.
Puffins and Pies 