Land van de ammonieten

Het symbool van de spiraal is al eeuwenoud en uit veel culturen bekend. Op vrijwel ieder continent zijn wel rotstekeningen van spiralen gevonden. In Europa vooral bij graven in Ierland, Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. De spiraal als vorm komt overal in de natuur voor. Slakken, nautilusschelpen, varens, sterrenstelsels, stormcomplexen, planten, draaikolken, etc. Allemaal volgen ze dezelfde spiraalvorm.

Op ontzettend veel plekken op de wereld worden prehistorische graveringen van spiralen in steen gevonden. Vaak specifiek bij grafmonumenten. Het bekende Newgrange in Ierland staat bekend om de mooie spiraalvormen die in de stenen gegraveerd zijn. Niet alleen een eenvoudige enkele spiraal, maar ook complexe vormen van meerdere spiralen die met elkaar verbonden zijn. Dit is niet het enige grafmonument in Europa waarop spiralen in steen gevonden zijn. Op veel plekken hebben archeologen dit aangetroffen. Vooral in Portugal, Spanje, Frankrijk, Malta, Ierland en Groot Brittannië. Ook in latere culturen hadden spiraalvormen een belangrijke plek. De Grieken, Romeinen, Vikingen, Kelten, Anglo Saksen, etc. verwerkten allemaal spiralen in hun kunst en versieringen. Deze spiraalvorm is dus een belangrijk symbool. Gedacht wordt dat voor oude culturen de spiraal staat voor een cyclus. De cyclus van de seizoenen, van het leven, etc. Zo staat de spiraal voor geboorte, leven, dood en wedergeboorte. Voor winter, lente, zomer, herfst. De Kelten kennen ook de drievoudige spiraal, de triskele. Hierbij zijn drie spiralen met elkaar verbonden. Dit is waarschijnlijk een symbool voor de drie-eenheid die je in veel culturen en geloven vindt. Zo kan de triskele staan voor geboorte, leven en dood. Ook wordt gedacht dat het misschien zou staan voor het samenkomen van man en vrouw, de derde spiraal is dan hun nageslacht. Of voor drie Rijken, Aarde, Lucht en Zee. Bij de Kelten symboliseert het ook de god Manannán en soms de godin Brighid. In het moderne heidendom gericht op het Keltische staat de triskele ook vaak symbool voor de drievoudige godin. Volgens een vrij recente theorie zou de drievoudige spiraal ook kunnen staan voor de negen maanden durende zwangerschap en de cyclus van de zon. Een zonnejaar is verdeeld in vier periodes van drie maanden. In een periode tussen equinox en solstice maakt de zon een pad dat enigszins lijkt op een spiraal. Drie van deze cycli staan voor negen maanden, drie spiralen, dus zou een triskele een vruchtbaarheidssymbool kunnen zijn.
Deze drievoudige spiraalvorm vind je ook weer terug bij Newgrange en is eigenlijk al ouder dan de Kelten, het is een symbool dat al van meer plekken die de Kelten pre-dateren bekend.

De ammoniet is een spiraal in steen. Ammonieten zijn fossiele overblijfselen van de schelp van een inktvisachtig dier, een cephalopode, verwant aan de nu nog levende Nautilus. Ammonieten zijn er in alle soorten en maten en worden op veel plekken in de wereld gevonden. Er zijn echt honderden verschillende soorten. In het Mesozoicum (Trias-Jura-Krijt) waren ze een belangrijke een wijdverbreide diergroep. Ze zijn sinds het einde van het Krijt-tijdperk, 65 miljoen jaar geleden, uitgestorven. Niet alle ammonieten kennen trouwens de spiraalvorm, er zijn ook heteromorfe ammonieten met andere vormen, maar de spiraal is de meest voorkomende.

Veel culturen kennen spirituele eigenschappen en magische krachten toe aan deze mooie spiraalvormige fossielen. De naam ammoniet is afkomstig van de beschrijving die de Romeinen aan deze fossielen gaven, hoorn van Ammon, ammonis cornu, opgetekend door Plinius de Oudere. Ammon of Amun is de Egyptische god van de schepping. Hij werd vaak afgebeeld als een ram met hoorns. Bij de Oude Grieken was het gebruikelijk om een ammoniet onder je kussen te leggen voor mooie dromen. Dit gebruik leefde door tot in de Middeleeuwen, een ammoniet in je bed maakte dat je visioenen kreeg.

Als het om ammonieten gaat is Groot-Brittannië het land bij uitstek om ze te zoeken. Er zijn ontzettend veel,plekken waar je naar fossielen van ammonieten op zoek kunt gaan. Een paar bekende gebieden zijn de Jurassic Coast in Devon/Dorset, het gebied ten oosten van Minehead in Somerset, de regio rondom Whitby in Yorkshire en op Skye, Schotland. Ammonieten hebben zelfs een plekje in de Britse folklore. In en rond de Britse kustplaats Whitby, Yorkshire, worden veel ammonieten gevonden. Volgens de overlevering zijn dit ‘snakestones’. Het verhaal gaat dat de Saksische Saint Hilda van Whitby, tevens koningin van het Saksische koninkrijk Northumbria, een nieuw klooster wilde bouwen bij Whitby maar de plek waar ze dat wilde doen was vergeven van de slangen. Slangen waren het symbool van de duivel. Door te gaan bidden rolden alle slangen zich op sneed Hilda van alle slangen de kop af en gooide ze van de klif waar ze opgerold en versteend bleven liggen. De ammonieten zijn de overblijfselen daarvan. Eén van de meest voorkomende soorten ammonieten in de kliffen rond Whitby heet Hildoceras, naar Saint Hilda. Whitby heeft drie ammonieten in het stadswapen. Natuurlijk beschikken deze stenen daardoor over de kracht om de drager er van te beschermen tegen slangenbeten, aldus de Middeleeuwse geneeskunde. Toeristenwinkeltjes in Whitby spelen hier op in door ammonieten met gegraveerde slangenkoppen te verkopen. Behalve snakestones worden ammonieten ook wel dragonstones genoemd omdat de gedraaide spiraal deed denken aan een draak. In Duitsland noemde men ze drachensteine en werden ze in de melkemmer gelegd als een koe niet voldoende melk gaf. In Schotland werden koeien met kramp gewassen met water waar een ammoniet in had gelegen. In veel culturen werden ammonieten als amulet gedragen. In onder meer Groot-Brittannie en Frankrijk zijn bij opgravingen versierde ammonieten gevonden met een gat er in zodat ze gedragen konden worden.

Ammonieten groeiden kamer voor kamer. Het dier woonde telkens in de laatste kamer, de woonkamer genaamd. Als de ammoniet voldoende gegroeid was werd de kamer afgesloten en leefde het verder in de volgende kamer. De afscheidingen tussen die kamers zijn soms goed te zien op de buitenkant als grillige lijnen, deze heten sutuurlijnen en zijn een belangrijk determinatiekenmerk bij ammonieten. Door deze kamers heen loopt de sipho, daarmee kon het dier lucht in en uit de kamers pompen zodat het kon stijgen en dalen in het water. Omdat ammonieten soms erg snel evolueerden, veranderden van uiterlijk, worden ze op sommige plekken gebruikt als index fossielen. Dat wil zeggen dat een bepaald type ammoniet in een laag gesteente vertelt hoe oud die laag is. Wordt dezelfde ammoniet dan op een andere plek ook gevonden, is direct duidelijk dat dat gesteentelaagje even oud is als die laag op een andere plek waar die ammoniet ook zit. Beroemd hierin zijn de ammonieten van de Jurassic Coast waar veel lagen naar genoemd zijn omdat ze daar zo goed te beschrijven zijn en in opeenvolgende lagen te vinden zijn.