Stonehenge

Wat is een blog over Groot-Brittannië zonder een verhaal over Stonehenge? Eén van de meest iconische plekken in het land, top attractie waar busladingen Amerikanen en Aziaten naartoe gaan als één van de hoogtepunten op hun rondreis door Europa. Maar wat kan ik vertellen wat niet al is gezegd over deze bijzondere plek? Ik denk dat Stonehenge toch wel zo’n beetje de meest beschreven prehistorische plek van heel Europa, zo niet de wereld, is.

De prehistorsiche mens leidde een geheel ander leven dan wij nu kennen. Ze waren volkomen aangewezen op de natuur, de aarde en elkaar. De cyclus van dag en nacht, de seizoenen en het leven en de dood speelden een grote rol in het leven van deze mensen.
De eerste megalithische bouwwerken zijn mesolithisch, dus midden steentijd. Megaliet komt van mega, groot en lithos, steen. Dus een bouwwerk van grote stenen. Soms waren deze bouwwerken bedoeld als om mensen in te begraven. Maar van veel plekken weten we ook niet precies waarom ze gebouwd zijn. De bekendste megalithische bouwwerken die we in West Europa kennen zijn onze eigen hunebedden, van Noord Overijssel tot Noord Duitsland gebouwd, grafmonumenten in Denemarken, België, Frankrijk, Spanje,Ierland en Groot Brittannië, de steencirkels in Groot Brittanië en de menhirs in Bretagne. De piramides op verschillende plekken in de wereld zouden technisch gezien ook onder megalithische bouwwerken gerekend kunnen worden. Megalithische bouwwerken komen overal ter wereld voor. Lang heeft men gedacht dat vooral in Europa 1 cultuur was die dit soort bouwwerken maakte en dit over het gebied heeft verspreid, maar dat is niet waar. Het bouwen van megalieten is iets uit allerlei culturen.

De meest tot de verbeelding sprekende megalithische monumenten zijn steencirkels waarvan de meest tot de bekendste dus die van Stonehenge is. Nederland kent, net als België, geen steencirkels. Er zijn mensen die menen dat ze er wel geweest zouden zijn, maar hiervoor is geen enkel bewijs. De meeste steencirkels in West Europa liggen in Ierland, Groot Brittannië en Bretagne. Alleen al in Groot-Brittannië zijn er meer dan 1000 beschreven, de meeste daarvan in Schotland. De betekenis van deze steencirkels is tot op de dag van vandaag een raadsel. Er zijn een aantal verklaringen, de één wat verder gezocht dan de andere, en eens in de zoveel tijd duikt er weer iemand op die beweert te weten waarvoor de steencirkels dienden. Maar waarom ze werkelijk gebouwd zijn weten we niet zeker. Vooral bij Stonehenge is bijzonder uitgebreid onderzoek gedaan, zowel door archeologen als door mensen die op het spirituele vlak werken. De meest algemeen aanvaarde verklaring is dat het een soort tempel was met astrologische affirmaties, afgestemd op de seizoenen. Ieder jaar met de zomerzonnewende (21 juni) komt de zon precies boven de ‘heel stone’ op. In de buurt van Stonehenge zijn ook crematieresten gevonden en menselijke botten. Daarom wordt aangenomen dat het ook als begraafplaats in gebruik is geweest. Het hele gebied rondom Stonehenge is een waar eldorado voor archeologen. Er liggen grafheuvels rondom de steencirkel van Stonehenge, en er lopen oude wegen, er ligt een nederzetting, etc.

De stenen die gebruikt zijn stellen archeologen ook voor een hoop raadsels. Bij de meeste steencirkels werden stenen gebruikt die in de omgeving gevonden werden. Het bouwen van zo’n monument is al genoeg werk, dus waarom de stenen van verder halen dan nodig. Maar bij Stonehenge is dit verhaal iets anders. Grofweg zijn er twee typen gesteente te onderscheiden, sarsen stone en bluestone. De buitenste ring is gebouwd van een soort zandsteen, sarsen sandstone, dat voorkomt op zo’n 30 kilometer van waar Stonehenge ligt. Deze zandsteen is ontstaan doordat geërodeerd materiaal, afgezet in het Paleoceen, is verweerd en weer is samengekit. Dit mag lokaal gesteente genoemd worden. Een groter raadsel is het type steen dat gebruikt is voor de binnenste cirkel of liever gezegd hoefijzer. Deze stenen zijn van bluestone, een soort diabaas of doleriet, uit de Preseli Mountains, Carn Menyn en Carn Goedog in Wales. Preseli spotted diorite of Preseli spotted bluestone. Meer dan 250 kilometer bij Stonehenge vandaan. Meer over dit gesteente kun je lezen in mijn blog over Preseli Bluestone.

Daarmee kom ik bij een volgend aspect van steencirkels. Enerzijds is er de betekenis, de functie, maar er is ook de energie. Steencirkels zouden bijna allemaal zijn gebouwd op energetisch sterke en belangrijke plekken. Noem het leylijnen, energiecentra of hoe je het ook ziet. Waarom die plekken en wat is in die context de functie van de cirkel, maar ook van de gesteente-types die gebruikt zijn. Als we kijken naar het gebruik van stenen in de esotherie zijn mensen van mening dat stenen elkaar kunnen versterken. Zou dat in het groot ook zo kunnen zijn? Wisten of geloofden de bouwers van deze steencirkels dat de stenen in de steencirkel elkaars energie en de energie uit de aarde verterkten?
In Cornwall ligt een steencirkel, die van Boscawen, waarvan 1 steen, waarschijnlijk de steen die de ingang moet zijn, van kwarts is. Kwarts is een versterker en geleider. Net alleen in metafysisch opzicht, maar ook industrieel. Zou deze steen met opzet gekozen kunnen zijn om de energie van de cirkel, de werking, te versterken? De steencirkels bij Clava Cairns is hier ook een voorbeeld van. Eén van de cirkels bestaat uit verschillende types gesteente, waaronder witte kwarts en roze graniet. Hoogstwaarschijnlijk waren dit bewuste keuzes van de bouwers. Er zijn ook een aantal steencirkels die compleet bewaard zijn gebleven op 1 steen na. Van deze cirkels is telkens 1 steen verdwenen. Het idee hierachter is dat het wegnemen van deze ene steen de energie van cirkel wegneemt of afzwakt. Veel steencirkels zijn bewust afgebroken of deels afgebroken. Niet alleen omdat de stenen als bouwmateriaal konden dienen. Maar ook uit een soort angst. De heidense bouwwerken pasten niet in het kerkelijke plaatje.

Soms zijn steencirkels ook een symbool van een gemeenschap. In Schotland, de Orkney eilanden, ligt de Ring of Brodgar. Deze steencirkel is opgebouwd uit allemaal verschillende stenen van alle uithoeken van het eiland. De theorie is dat iedere gemeenschap op het eiland verantwoordelijk was voor 1 steen van de cirkel. Dat de gemeenschap deze uitkoos, bewerkte en plaatste. Dit zal meerdere generaties in beslag hebben genomen, en duidt ook op een complexe sociale structuur op het eiland. Al deze stenen samenvormen een ring, een steencirkel. Recente opgravingen op Brodgar hebben nog veel meer interessante informatie over de sociale structuur opgeleverd, maar vooral ook over de geloofsbeleving van de mensen daar. Er is zelfs een tempelcomplex ontdekt en de ontdekkingen daar zullen de komende jaren de geschiedenis van de mens in Europa en de ontwikkeling van pre-Christelijke religies in Europa gaan herschrijven.
In Schotland zijn veel steencirkels. Onderzoek van een aantal toont aan dat de plek waar ze gebouwd zijn ook van belang is en zorgvuldig is uitgekozen. Hoge plekken waar zo veel mogelijk van de hemel te zien is. Dit zou er op kunnen wijzen dat er bij in ieder geval een deel van de steencirkels ook een astrologische functie is. Soms zijn er patronen te vinden in de bouw en de relatie met standen van sterren, zon en maan of zonsopkomst op een bepaald moment van het jaar. Er zijn steencirkels die in lijn staan met de zomer-of winterzonnewende, maar ook met de herfst- en lente equinox.

Recente archeologische onderzoeken vertellen ons dat hoe noordelijker in Groot Brittannië we komen, hoe ouders de steencirkels zijn. Met als één van de oudste waarschijnlijk de Ring of Brodgar. Dit zou aan kunnen tonen dat het bouwen van deze steencirkels vanuit het meest noordelijke puntje van Schotland steeds iets verder zuidelijk is gegaan. Hierover horen we ongetwijfeld in de komende jaren meer.

Tot slot nog wat praktische informatie. Stonehenge ligt op de Salisbury Plains in Wiltshire. Prima bereikbaar met zowel de auto als het openbaar vervoer. Een aantal jaren geleden is er een gloednieuw en hypermodern bezoekerscentrum gebouwd. Waar het oude bezoekerscentrum op een steenworp (ok, fout grapje) afstand van de steencirkel lag, ligt het er nu een flink eind vanaf. Een half uurtje lopen in toeristentempo. Maar gelukkig rijden er ook gratis pendelbussen van en naar de cirkel. In het bezoekerscentrum zelf is een visueel aantrekkelijke tentoonstelling die de moeite waard is om te bekijken. En de gebruikelijke faciliteiten. Een restaurant en een erg grote gift shop met een uitzonderlijk mooie keuze aan interessante boeken. En het is druk…. erg druk. Vooral in de weekenden en het hoogseizoen. Vooraf boeken is een aanrader als je op een drukke dag wilt komen, ze werken met een tijdslot op deze dagen. Kom je zonder reservering kan het dus zijn dat je een poosje moet wachten. Of erger…. Eenmaal bij de cirkel mag je alleen over het pad lopen, je kunt niet bij de stenen zelf komen. Wil je dit wel graag (wie wil dat nu niet) kun je daarvoor buiten de reguliere openingstijden een afspraak maken bij English Heritage. Kaartjes zijn gewoon bij de kassa verkrijgbaar en online. English Heritage leden hebben gratis entree. Aangezien een bezoek aan Stonehenge niet heel goedkoop is en er veel meer interessante English Heritage eigendommen in de omgeving liggen is het aan te raden om wellicht een ‘overseas visitors pass’ te kopen. Dit kan ook voor 1 week en levert best voordeel op als je naast Stonehenge nog 1 of 2 plekken wilt bezoeken. Je kunt deze passen online kopen, maar vaak ook ter plekke.

Voor meer info omtrent een bezoek aan Stonehenge en nog meer achtergrondinformatie bezoek je de website van English Heritage.