Asbest is een natuurproduct, een groep mineralen. Deze groep is opgedeeld in twee soorten asbestvezels. Spiraalvormige vezels, de serpentijngroep, en de rechte vezels, de amfibolen. Amfibole mineralen zijn een vrij grote groep, waarvan niet alle soorten gevaarlijk zijn. De mate waarin asbest gevaarlijk is wordt niet zo zeer door de vorm bepaald (wat en vroeger wel dacht, dat alleen rechte vezels gevaarlijk waren), maar meer door bepaalde verhoudingen in lengte en diameter. Asbest wordt door sommige bronnen niet meer kankerverwekkend, maar kankerbevorderend genoemd. De Staatscourant publiceert regelmatig een lijst met kankerverwekkende stoffen (ism het RIVM) en daar staat asbest wel als kankerverwekkend op.
Asbest heeft een paar hele nuttige eigenschappen. Het is sterk, brandwerend en kan uitgeplozen worden in vezels die als wol verwerkt kunnen worden. Het is dan ook voor van alles en nog wat gebruikt. In de antieke oudheid schijnt men al geweten te hebben dat het niet brandbaar was. Het is door de eeuwen heen onder meer gebruikt voor kleden, kaarsen en olie pitten, cement, brandwerende stof en kleding, allerhande isolatie, imitatiemarmer in bouwwerken, sigarettenfilters, kunstsneeuw, vermengd in bakeliet, viltlaag onder zeilvloeren en natuurlijk de bekende golfplaten.
Een paar jaar geleden is wettelijk vastgelegd dat je in Nederland geen asbesthoudende stoffen mag gebruiken, in voorraad houden of verhandelen. Deze wet geldt voor bedrijven en particulieren. Daaronder vallen dus ook mineralen die asbest bevatten. Helaas is het niet zo makkelijk dat asbest in mineralen-land ook gewoon asbest heet. De gevaarlijkste vorm is crocidoliet, blauwe asbest. Gedacht werd lange tijd dat dit de ergste vorm was die je echt heel erg ziek maakt. Maar tegenwoordig staan meer asbestsoorten op de zwarte lijst. Ook witte asbest, chrysotiel zou verantwoordelijk zijn voor ziektes. Maar zeker over welke wel en niet erg schadelijk zijn is men niet, dus staan voor de zekerheid meer soorten asbest als risico-mineraal te boek. Op de website mindat.org kun je alle asbesthoudende mineralen met de bijbehorende gezondheidsrisico’s opzoeken.
Voorbeelden van andere asbestmineralen zijn ook amosiet, anthofylliet, byssoliet, tremoliet en actinoliet. Vooral deze laatste zie je nog vrij regelmatig te koop. Nu niet gelijk in paniek raken, want er bestaan complete bergen in Noorwegen en Schotland deels uit actinoliet, maar toch… liever niet aan je kind geven om gezellig mee te spelen. Ook riebeckiet is een gevaarlijk vezelig amfibool-mineraal. De variant magnesio-riebeckiet is erg mooi blauw van kleur en wordt in cabochon of knuffelsteen vorm verkocht als rhodusiet. Dan is het wel gestabiliseerd met epoxy, maar het blijft een risico mineraal. Tevens zijn er andere mineralen die niet direct als gevaarlijk asbest geclassificeerd zijn, maar waarvan gedacht wordt dat ze in vezelige groeivorm bij inademing dezelfde problemen kunnen geven als asbest. Dit zijn erioniet, fluoro-edeniet, winchiet, richteriet, antigoriet, nemaliet, palygorskiet en sepioliet (bron ‘An overview of minerals toxicity’, RDG 2014, update 2020).
Serpentijn is een groep mineralen. Vaak wordt gedacht dat het een gesteente is, maar de juiste naam voor het betreffende gesteente is serpentiniet. En dit kan soms chrysotiel, een asbestmineraal bevatten. Dit zie je nog wel af en toe te koop, zelfs als knuffelsteen met namen als zilveroog of Swiss opal. Sommige boeken over werkingen van stenen kennen er zelfs een helende werking aan toe.
Serpentijn gesteente kan schadelijk zijn voor de natuur, lang niet alle planten kunnen op serpentijn groeien. Behalve chrysotiel kan serpentijngesteente ook nikkel, chroom en kobalt bevatten. Ook niet echt gezonde dingen om binnen te krijgen. Daarbij wil ik wel noemen dat niet alle serpentijnsoorten gevaarlijk zijn. Serpentijn wordt ook gebruikt als bouwsteen en is daarvoor ook goedgekeurd. Asbest in serpentijn concentreert zich voornamelijk in lagen. Buiten deze lagen komt het in minimaal kleine hoeveelheden soms voor, maar kan bij normaal gebruik en al helemaal in gepolijste vorm niet zo maar als gevaarlijke vezels vrijkomen. ‘Gewone’ serpentijn zonder deze chrysotiel lagen mag gewoon verkocht worden als siersteen.
Asbest is alleen gevaarlijk bij inademing. De vezels kunnen niet door ons lichaam worden afgebroken. Een enkele keer blootgesteld worden aan asbest is echt niet dodelijk, maar langdurige blootstelling kan dat wel zijn op den duur! Tegenwoordig is men erg terughoudend met het gebruik van asbest, maar de regels verschillen nog sterk per land. Zo importeert de USA nog steeds tonnen asbest per jaar. Ook zijn er nog regelmatig verontrustende nieuwsberichten over asbest in talkpoeder (make-up, babypoeder). Al met al dus iets om echt voorzichtig mee te zijn. Heb je stukjes asbest in je verzameling, bewaar ze dan in afgesloten doosjes. Als je zo’n doosje opent, zorg dan dat je gezicht is afgewend en je dit niet direct inademt. Houdt het uit de buurt van kinderen! Het is ook wijs om bij zo’n stuk een etiket te doen waarop duidelijk staat dat het asbest is.
Ik wil in dit kader nog even tijgeroog aanhalen. Als mensen horen dat de vezelige structuur en het mooie tijgeroog effect door asbest komen, worden ze vaak bang. Maar tijgeroog is meer dan alleen asbest. Tijgeroog is de bruine variant van blauwe valkenoog. Valkenoog is crocidoliet in kwarts. Tijgeroog is de geoxideerde variant, vandaar de bruine kleur. In het verleden nam men aan dat valkenoog en tijgeroog kwarts pseudomorfoses na crocidoliet waren. Tegenwoordig is het inzicht daarin veranderd. Men denkt nu dat het bestaat uit crocidoliet dat scheurtjes is gaan vertonen waardoor silicahoudend water binnen kon dringen, kwarts kon vormen en de crocidoliet in deze kwarts door heeft kunnen groeien. Zo ontstaan banden van samengegroeide kwarts met crocidoliet (bron Heaney & Fisher, 2003). Over het algemeen is men het er wel over eens dat valkenoog en tijgeroog geen risico opleveren, zeker niet in gepolijste vorm.
Puffins and Pies 