We zien twee types rozenkwarts, de ene soort is massief en heeft geen zichtbare kristallen. De andere heeft hele kleine mooie roze zeshoekige kristallen. Beide is kwarts en wordt verkocht als roze(n)kwarts. Maar is het wel hetzelfde?
De veel voorkomende massieve variant van rozenkwarts dankt zijn kleur aan ingesloten microscopisch kleine vezels van een mineraal dat sterk lijkt op dumortieriet (maar net ietsje anders is). De kleurgevende elementen hierin zijn titanium en ijzer.
De oorzaak van de kleur van deze variant van kwarts is lang een raadsel geweest. Men dacht dat het kon komen door ingesloten mangaan of door microscopisch kleine rutielnaaldjes. Uitgebreid onderzoek naar verschillende rozenkwarts stukken van wereldwijde herkomst toont aan dat de meeste stukken ingesloten dumorieriet-achtige vezels bevatten. De kleur van deze rozenkwarts kan variëren van heel lichtroze tot bijna paarsroze. Bij verhitting (boven de 573 graden) verliest het zijn roze kleur en wordt kleurloos. Sommige stukken zijn wat gevoelig voor verkleuring in zonlicht, maar niet alle.
Deze roze massieve rozenkwarts wordt wanneer het bestraald wordt grijs-zwart. Deze bestraalde rozenkwarts wordt verkocht in de handel als ‘zwarte rozenkwarts’, dit is dus geen natuurlijke kleur, maar verkregen bestraling nadat ze gemijnd zijn.
Dan is er ook een rozenkwarts die wel kleine zichtbare kristallen vormt. Deze wordt vaak ‘gekristalliseerde rozenkwarts’ genoemd. Deze naam is eigenlijk niet helemaal correct. Alle mineralen hebben een kristalrooster en zijn dus gekristalliseerd, ook al zie je niet altijd kristallen. Hebben ze dat niet, dan zijn ze amorf en heten ze geen mineraal, maar mineraloïde. Zowel de massieve als de kristalvormende variant van rozenkwarts zijn dus gekristalliseerd, alleen zie je bij de massieve vorm geen kristallen. Deze vorm wordt ook wel ‘euhedrisch’, ‘idiomorf’ of ‘euhedraal’ genoemd, dat wil zeggen dat de kristallen typisch zijn voor de groeivorm van dat mineraal of dat kristalstelsel. Kristallen die niet in hun perfecte vorm hebben kunnen uitgroeien noemen we anhedrisch.
De variant waarbij je wel kristallen ziet is in feite iets anders dan de massieve rozenkwarts. Het zijn twee verschillende variëteiten van het mineraal kwarts. Waar de massieve variant zijn kleur dankt aan een dumortieriet-achtig mineraal, krijgt de kristalvormende variant de kleur doordat in het kristalrooster aluminium en fosfor een plekje hebben gevonden op plekken waar eigenlijk een silicium atoom hoort te zitten. Deze variant is erg gevoelig voor verbleken door zonlicht of UV-straling. Ook verliest het bij verhitting boven de 200 graden alle kleur. Bij bestraling (gammastraling) kan de roze kleur versterkt worden.
Dan is er het dilemma van de naamgeving. In het Nederlands heten beide varianten rozekwarts of rozenkwarts. Aangezien de naam is ontstaan vanuit de kleur roze is de eerste misschien feitelijk correcter, maar de tweede, rozenkwarts, is wat meer ingeburgerd. In andere talen worden beide varianten nog wel eens met verschillende namen aangeduid. In het Engels en Duits heet de massieve vorm rose quartz of Rosenquarz. De kristalvormende variant pink quartz of Rosa Quartz.
Helaas wordt de naam rozenkwarts ook soms gegeven aan kwarts die wat roze van kleur is door ingesloten hematiet, bij voorbeeld clusters uit Marokko die wel de laatste tijd af en toe zien op de markt. Dit heeft helemaal niets te maken met de hierboven beschreven varianten van rozenkwarts en de naam ‘gekristalliseerde rozenkwarts’ gebruiken voor deze stukken is een beetje misleidend. Het is hematiethoudende kwarts.
Op de foto zie je een massieve rozenkwarts en een kristalvormende rozenkwarts.
Bronnen:
Fibrous nanoinclusions in massive rose quartz: The origin of rose coloration
Goreva, Rossman, Ma, 2001
Quarz-Monographie, Rykert
Puffins and Pies 