Rhodochrosiet is een mangaan-carbonaat met de formule MnCO3. Het valt onder de calciet groep en vormt een serie met enerzijds calciet, CaCO3 (calciet-rhodochrosiet serie) waarbij het aandeel calcium en mangaan varieert. Zo is er calciet met veel calcium en iets mangaan (de zogenaamde mangano-calciet) en is er rhodochrosiet met veel mangaan en iets calcium. Aan de andere kant vormt rhodochrosiet een serie met sideriet, FeCO3, en varieert daarin het gehalte mangaan ten opzichte van het gehalte ijzer. Volledig zuivere rhodochrosiet met enkel mangaan bestaat wel, maar is relatief zeldzaam. Meestal bevat rhodochrosiet wel iets calcium of ijzer, dit neemt de plek van de mangaanatomen in het kristalrooster dan in.
Oude namen zijn ook wel mangaanspaat, Rothspat, Rosenspath of Himbeerspath. De naam rhodochrosiet is afgeleid van de Griekse woorden voor ‘roos’ (ρόδο), en ‘kleur’ (χρώς)
Rhodochrosiet is relatief zacht, hardheid 3 op de schaal van Mohs. Dat betekent dat het makkelijk krast als het gebruikt wordt in sieraden. Het behoort tot het trigonale kristalstelsel.
Rhodochrosiet is één van de mangaanertsen en wordt gemijnd om mangaan uit te winnen. Mangaan is een belangrijk metaal met ontzettend veel toepassingen en is daarom erg gewild als grondstof. We weten dat het al in de prehistorie als zwarte verfstof werd gebruikt. De beroemde rotstekeningen in de grotten van Lascaux zijn gemaakt met mangaanhoudende pigmenten. De Romeinen en de Egyptenaren voegden mangaan toe als ze glas wilden maken om er zo voor te zorgen dat eventueel aanwezig ijzer het glas niet groen zou kleuren. Tot in de middeleeuwen was het populair als ‘glasmakers zeep’. Ook kon men met mangaan glas een mooie paarse kleur geven. De beroemde glasmakers in Venetië gebruikten ook mangaan.
Mangaan toegevoegd aan staal zorgt ervoor dat zuurstof en zwavel verdwijnen en maakt het staal harder en makkelijker te smeden. Tegenwoordig is mangaan een van de zogenoemde ‘critical minerals’ in de energietransitie omdat het essentieel is bij de productie van accu’s en batterijen. Ook is het belangrijk in de staalindustrie om de eerdergenoemde eigenschappen en omdat het staal resistent maakt tegen corrosie. Er wordt daarom ook naarstig gezocht naar winbare mangaanerts. Mangaan komt naast rhodochrosiet ook voor in onder andere pyrolusiet, brauniet, hausmanniet en psilomelaan. De grootste voorraad mangaan ligt in Zuid-Afrika, zo’n 80% van de totale (bekende) hoeveelheid op aarde. Ook in de Oekraïne ligt een aanzienlijke voorraad mangaan. Het wordt daarnaast onder meer gemijnd in China, Kazachstan, Ghana, Maleisië, Gabon, Brazilië, Australië en India. In Kerch, De Krim, komt rhodochrosiet voor in fossiele schelpen.
In de jaren ’70 ontdekte men dat de bodem van de oceaan en van sommige grote meren bezaaid ligt met mangaanknollen (eigenlijk zijn deze niet van zuiver mangaan, maar afwisselend mangaan en ijzerlagen). Dit bij elkaar wordt geschat op zo’n 500 miljard ton mangaan. De grootste voorraad ligt op de bodem van de Stille Oceaan. Het probleem is echter hoe dit te winnen op een economisch rendabele manier zonder de natuur te veel aan te tasten.
Mangaan kennen we ook in de vorm van dendrieten in onder meer kalksteen en in sommige mineralen. Mangaan-oxide dendrieten zien eruit als fijngetekende zwarte blaadjes of takjes. Ze worden vaak ten onrechte aangezien voor plantfossielen.
De Zuid-Afrikaanse rhodochrosiet is onder verzamelaars erg geliefd. Vooral de prachtige exemplaren uit Hotazel (afgeleid van ‘Hot as hell’, zo hadden de landmeters die het gebied in kaart moesten brengen op hun getekende kaart gezet) en de N’Chwaning mijnen. Beide plekken maken deel uit van de Kalahari Manganese Field. Dit is een geologisch zeer oud gebied. De rhodochrosiet uit dit gebied heeft prachtig skalenoëdrische kristallen en zeldzame ‘schoven’ (sheaf of barrel kristalgroepen). De laatste jaren komen ook hele mooie exemplaren uit Peru.
De bekendste rhodochrosiet komt uit Argentinië, waar het de nationale steen is. Het mijngebied van Capillitas levert de prachtige roze met witte gebande rhodochrosiet die veel in sierslijpsels en sieraden gebruikt wordt. Deze rhodochrosiet is ontstaan in gangen en in grotten. In deze grotten heeft het soms prachtige stalactieten gevormd. Het wordt ook wel ‘Inca Rose’ of ‘Rosas del Inca’ rhodochrosiet genoemd. In tegenstelling tot de Zuid-Afrikaanse rhodochrosiet zijn deze afzettingen relatief jong in geologisch opzicht, ze zijn hydrothermaal ontstaan tijdens vulkanische activiteit in dit gebied tijdens het mioceen en plioceen. Het gesteente waarin de rhodochrosiet zich hier heeft afgezet in die periode is wel erg oud (paleozoïsch).
Niet alle rhodochrosiet komt van andere continenten. In Cavnic, Roemenië, ligt een mijndistrict waar al sinds de late middeleeuwen mijnbouw plaatsvindt. Hier wordt prachtige lichtroze rhodochrosiet gevonden die in fijne blaadjes of romboëders gegroeid is. Cavnic is ook de typelocatie van rhodochrosiet, de plek van waar het voor het eerst beschreven is.
Als laatste wil ik nog de rhodochrosiet van de Sweet Home Mine in Colorado noemen. Voor de doorsnee verzamelaar meestal onbetaalbaar. Hier komen prachtige romboëder kristallen vandaan die soms voor kapitalen van eigenaar wisselen.
Fakes & frauds
Helaas wordt ook rhodochrosiet tegenwoordig nagemaakt. Het wordt gemaakt op een manier die vergelijkbaar is met de nep malachiet. Van een soort klei, felroze met witte lijnen. Deze wordt alleen verkocht in geslepen vormen (cabochons, piramides, etc) en wordt soms ‘Argentinian rhodochrosite’ genoemd.
Ook is er sinds een tijdje een soort rhodoniet op de markt die weinig tot geen zwarte vlekken heeft en daarom soms onjuist wordt aangezien voor rhodocrosiet. Het is niet heel moeilijk om deze twee van elkaar te onderscheiden. Rhodoniet is aanzienlijk harder dan rhodochrosiet. Een eenvoudige krastest kan daarom uitkomst bieden, rhodochrosiet is in te krassen met een koperen muntje, rhodoniet niet. Ook is de kleurverdeling anders, zie onderstaande foto.
Puffins and Pies 