Obsidiaan

Chemische formule: SiO₂ met mangaan, ijzer, magnesium, afhankelijk van de bestanddelen van de lava
Hardheid: 5 – 6
Kristalstelsel: Geen, amorf
Streepkleur: Wit
Breuk: Schelpvormig
Voorkomen: Wereldwijd

Obsidiaan is vulkanisch glas. Eigenlijk is het geen mineraal, maar een gesteente. Dat verraadt een hoop over de manier waarop het gevormd is. Obsidiaan ontstaat doordat gesmolten gesteente uit een vulkaan onder de juiste omstandigheden en met de juiste samenstelling heel snel stolt. Om vulkanisch glas te kunnen vormen moeten de omstandigheden zo zijn dat er weinig water en veel silica in de lava zit en moet de lava erg snel kunnen afkoelen. Als deze omstandigheden anders zijn, ontstaan geheel andere gesteentes. Ook moet er zoals gezegd voldoende kiezelzuur (silica) in de lava aanwezig zijn, wat vaak inhoudt dat het stroperige lava is. De chemische formule is SiO2 met mangaan, ijzer, magnesium, afhankelijk van de bestanddelen van de lava. SiO2 is ook de chemische formule van kwarts, obsidiaan bestaat grotendeels uit silica. Het is minder hard dan kwarts, hardheid 5-6. Het is amorf, heeft dus geen kristalstelsel omdat het zo snel afgekoeld is en kan geen kristallen vormen. Obsidiaan is metastabiel. Dat wil zeggen dat na verloop van tijd het vervalt tot een andere vorm en dus geen obsidiaan meer is. Dat is ook de reden dat er geen hele oude obsidiaan bestaat, terwijl er in het vroege bestaan van de aarde juist veel vulkanisme was.

Obsidiaan is meestal zwart of heel donker bruin-groen. Maar er bestaan meerdere soorten obsidiaan. Regenboogobsidiaan heeft een heel mooi gestreept kleurenspel als het geslepen is. Mahonieobsidiaan is oranje met zwart. Sneeuwvlokobsidiaan heeft witte vlekjes van christobaliet. Ook Apachetranen zijn obsidiaan. Obsidiaan is op veel plekken te vinden. In Europa onder andere in Portugal, IJsland en Griekenland. Herinneren jullie je nog die grote vulkaanuitbarsting in IJsland een aantal jaren geleden die zelfs het hele vliegverkeer hier een aantal dagen stil heeft gelegd? Door die uitbarsting zijn er microscopisch kleine stukjes obsidiaan on de atmosfeer terecht gekomen die onder meer tot in Schotland op de bodem zijn terug gevonden. Maar microscopisch klein, dus geen stukjes die zo voor het oprapen liggen. In Nederland komt geen obsidiaan voor, afgezien van microscopisch kleine bolletjes in diepere bodemlagen, bewijzen van prehistorisch vulkanisme in gebieden om ons heen.

Folklore, mythologie en geschiedenis
In de prehistorie was obsidiaan een geliefd materiaal om messen en pijlpunten van de maken. Het splijt met bijzonder scherpe randen, dus was bij uitstek geschikt voor mooie scherpe pijlpuntjes. Het oudste gebruik van deze steen komt uit het Acheulien, 700.000 jaar geleden. Tegenwoordig is obsidiaan trouwens nog steeds geliefd als materiaal voor messen, goed bewerkt is het vlijmscherp. In Europa zijn slechts op een paar plekken in Oost Europa , waaronder Polen, Hongarije en Slowakije, pijlpuntjes van obsidiaan gevonden.

De ogen van de grote beelden op Paaseiland waren waarschijnlijk ook van obsidiaan gemaakt. De eerste beschrijving van obsidiaan kwam van Plinius, die het Lapis obsidianus noemde, naar de Romein die het ontdekte, genaamd Obsidius. Bij de Azteken en de Maya’s was obsidiaan erg populair. Op bijna iedere Midden-Amerikaanse archeologische site, ook van de voorlopers van de Maya’s en Azteken, is obsidiaan gevonden. Ze gebruikten het in veel van hun wapens, waaronder de ‘Macuahuitl’, een houten zwaard met uitsteeksels van obsidiaan. Zo’n zwaard was scherp genoeg om een mens of dier te onthoofden. Gelukkig was het meestal alleen een ritueel voorwerp en pas in de laatste periode van deze beschavingen om ook echt mee te vechten. Obsidiaan voorwerpen waren belangrijke grafgiften, ze beschouwden obsidiaan als bloed van de aarde. De verhalen over grote obsidiaan messen waarmee het hart uit het menselijk offer werd gesneden zijn vooral voortgekomen uit geromantiseerde schilderijen uit het verleden. Er is geen bewijs dat voor dit ritueel ook daadwerkelijk obsidiaan gebruikt werd.

De Azteekse god Tezcatlipoca had als linkervoet een spiegel van obsidiaan. Ook had hij zo’n spiegel in zijn achterhoofd. De naam Tezcatlipoca betekent ook ‘rokende spiegel’. Hij was de god van de nacht, kou en oorlog. Hij was schepper en vernietiger en bracht ellende op de wereld. Hij vertegenwoordigde de duistere zon en werd geassocieerd met geesten en demonen. Priesters van deze god schilderden zich zwart. De eerste Europeanen die deze rituelen aanschouwden vergeleken hem met Lucifer. Met zijn obsidiaan spiegel waar rook uit kwam kon hij in de toekomst kijken. Ook kon hij in de harten van mensen kijken en ze met deze spiegel doden.

De Engelse magiër John Dee had ook een obsidiaan spiegel in bezit. Deze is eind jaren ‘20 van de 16e eeuw uit Mexico meegebracht. Hij gebruikte de spiegel om in contact te komen met engelen en zo boodschappen van hen te ontvangen. Deze spiegel is bewaard gebleven en ligt samen met een deel van zijn andere magische objecten in het British Museum tentoongesteld.

Fakes & frauds
Hier in Nederland komt geen obsidiaan voor. Maar je vindt hier wel glasachtig materiaal, onder andere op het strand. Dit is nagenoeg altijd industrieel afval, slak noemen we dat. De hoogovens in IJmuiden produceerden vroeger als afval een soort groen glasachtig spul wat aanspoelde op de stranden. Ook als ergens mijnen of metaalindustrie is kun je glasachtige slakken verwachten. Meestal zijn deze ‘slakken’ te herkennen aan piepkleine gaatjes of bubbeltjes, dit verraadt dat het geen obsidiaan is.

Helaas wordt gekleurde ‘obsidiaan’ veel nagemaakt. Tegenwoordig wordt glas in allerlei kleuren verkocht als Andara Obsidiaan of allerlei andere mooie namen. Andara obsidiaan is gewoon gekleurd glas. Helderblauwe, groene, gele, paarse, rode etc. obsidiaan bestaat niet op deze manier en in deze verschijningsvorm. lees hierover ook ‘De Andara Scam‘.