Moldaviet

Moldaviet is een prachtig groene tektiet die maar in één gebied in de wereld gevonden wordt, namelijk in het gebied rondom zuid Tsjechië, een klein aangrenzend deel van Oostenrijk en een klein stukje Duitsland. De meteoriet die voor het ontstaan van moldaviet heeft gezorgd sloeg in net iets ten noordwesten van het huidige München. De krater die daardoor is ontstaan noemen we de Rieskrater. Wil je meer lezen over deze inslag en de geologie klik dan hier.

Een tektiet is een impactglas, dus glas ontstaan door de inslag van een meteoriet. Tektieten zijn niet zeldzaam en komen op veel plekken op de wereld voor. Kenmerkend voor moldaviet is de prachtige groene kleur (alhoewel er ook bruine moldaviet bestaat). Deze kleur wordt veroorzaakt door de aanwezigheid van ijzer. Hoe minder ijzer, hoe lichter groen de moldaviet. Met meer ijzer gaat de kleur meer naar bruingroen. Ook bepaalt de aanwezigheid van het soort ijzer mede de kleur. Tweewaardig ijzer geeft een groenere kleur, driewaardig ijzer een bruinere kleur.

Moldaviet is al lange tijd bekend, maar tot voorkort wist men niet dat het hier ging om een tektiet. Waarschijnlijk werd dit glas al in de prehistorie als uitzonderlijk gezien door de mensen die toen leefden. Lange tijd heeft men niet geweten waar de aparte groene glasstukken vandaan kwamen. Allerlei theorieën zijn de revue gepasseerd. Van vulkanisch glas tot overblijfselen van oude glasfabrieken. In 1786 werd moldaviet voor het eerst officieel beschreven door de professor Joseph Mayer. Het werd toen chrysoliet genoemd. Pas toen in de jaren ’60 van de vorige eeuw ontdekt werd dat de Rieskrater het overblijfsel was van een meteorietinslag en de samenstelling van de moldaviet en de ondergrond in het Ries gebied overeenkwamen, evenals de dateringen, trok men de conclusie dat beide verband moesten houden.

Moldaviet is genoemd naar de rivier de Moldau omdat dit het gebied is waar de meeste moldaviet gevonden wordt. Zuidwest Tsjechië is de bekendste vindplaats, maar ook net over de grens met Oostenrijk (Waldviertel) en in een klein stukje van Oost-Duitsland (Lausitz) komt moldaviet voor. Dat is een behoorlijk eind van waar de meteoriet is ingeslagen. Dit hele gebied waar moldaviet voorkomt noemen we het strooigebied of strooiveld. Bij de inslag is ontzettend veel materiaal de lucht in geslingerd onder hoge druk en temperatuur. Dit smolt en stolde daarna snel weer. Door het smelten veranderde het in glas. Moldaviet heeft een hardheid van 5,5-6. Als je een stukje onder een microscoop legt zie je langgerekte wormachtige sliertjes in het glas, lechatelieriet sliertjes. Ook heeft moldaviet de zogenaamde ‘schlieren’ en zijn kenmerkend voor echte moldaviet. Dit zijn rechte dunne lijntjes die zijn ontstaan doordat het materiaal slechts zeer korte tijd vloeibaar was. Gedacht wordt dat dit niet goed opgeloste en gemixte zandkorrels waren.

De typische structuur van moldaviet met een soort ingeëtste lijnen is niet ontstaan bij de vorming, maar daarna door de inwerking van natuurlijke zuren op de plek waar de moldaviet is afgezet. Er kunnen ook luchtbellen in moldaviet zitten, vaak zijn deze wat langgerekt, maar rond is ook niet onmogelijk. Er wordt soms onderscheid gemaakt tussen losse grotere bubbels en kleine die vaak dicht bij de lechatelieriet (chemisch gezien ook SiO₂) insluitsels zitten.

Die luchtbellen in moldaviet is een studie op zich. De inhoud van deze luchtbellen is onderzocht. In moldaviet bestaat deze grotendeels uit koolstofmonoxide. Daarnaast bevat het stikstof, waterstof, koolstofdioxide en waterstofchloride. Het aandeel van koolstof (C) in moldaviet is heel laag, de wel aanwezige koolstof is volgens onderzoekers terug te herleiden naar een organische oorsprong. Dus naar planten die groeiden op de plek waar de meteoriet in is geslagen. De luchtbellen wijzen ook op de vorming in een omgeving waar de luchtdruk erg laag moet zijn geweest (hoog in de atmosfeer dus). De luchtdruk in de bubbels is ook erg laag, maar dat komt niet noodzakelijkerwijs doordat de luchtdruk hoog in de atmosfeer dat ook was. Er zijn drie theorieën over hoe luchtbellen in tektieten ontstaan.

De meest gebruikte theorie zegt dat de buitenkant van het glas eerder afkoelt dan de binnenkant. Wanneer de binnenkant afkoelt neemt deze minder ruimte in dan wanneer deze warm is. Wat dus inhoudt dat er meer ruimte is dan glas. Logischerwijs komen er dan ‘lege’ plekken in de moldaviet te zitten omdat er niet genoeg glas is om alles op te vullen. Deze lege plekken zijn de luchtbellen. In de luchtbellen die op deze manier gevormd zijn is een nagenoeg vacuüm aanwezig. Een andere manier waarop luchtbellen zich kunnen vormen is door reeds aanwezig gas dat in de gesmolten massa zat vrijkomt en zich concentreert in luchtbellen in de nog net vloeibare massa. De theorie dan de luchtbellen zijn ontstaan door gas uit de directe omgeving die ingesloten raakt in het glas is onderzocht en deze ontstaanswijze van luchtbellen is erg zeldzaam.

Moldaviet heeft een relatief hoog SiO₂ gehalte vergeleken met andere tektieten. Door het geringe aandeel titaniumdioxide en ijzeroxide zijn ze ook redelijk doorzichtig. De samenstelling van het glas waar moldaviet uit bestaat wordt toegeschreven aan de sedimenten van de ‘Obere Süßwasser Molasse’, de zoetwaterafzettingen die de bodem bedekten ten tijde van de impact. Vooral kwartshoudend zand, erg weinig carbonatisch materiaal, maar wel veel plantengroei. De match tussen afzetting en moldavietsamenstelling is niet 100%, maar komt genoeg overeen om deze conclusie te kunnen trekken. Over het algemeen is men het er wel over eens dat de stoffen waaruit moldaviet bestaat een terrestrische (aardse) oorsprong hebben en moldaviet dus geen mengsel is van aards en buitenaards (meteoriet) materiaal. Er zitten wel elementen in die hoogstwaarschijnlijk te herleiden zijn tot de meteoriet, maar dat is heel minimaal en gaan om fracties van procenten.

De vorm van moldaviet is zo op het oog vrij variabel. Toch behoren de meeste moldavieten tot hetzelfde type tektiek, de zogenaamde ‘splash-form’. Dit zijn uiteenlopende vormen die tijdens het transport door de lucht ontstaan zijn. Ze kunnen druppels vormen, maar ook een soort belvorm, een bolvorm, een ellips of langgerekte vorm. Sommige van deze vormen zijn ontstaan doordat de stukjes een draaiing maakten in de lucht. Onbeschadigde complete vormen van deze splash-form moldavieten zijn zeldzaam en erg gewild (en dus prijzig). De beroemde ‘egels’ of hedgehogs uit de omgeving van Besednice behoren tot de duurste en meest gezochte moldavieten. Deze vorm lijkt sterk op een uiteengespatte druppel, maar dat is niet hoe de vorm is ontstaan. Deze typische structuur en vorm is te danken aan verwering door de jaren heen.

Een tweede type tektiek, de Muong Nong type tektiek, is een gelaagde tektiek. Deze is onder de moldaviet vrij zeldzaam.

Omdat moldaviet slechts in een heel beperkt gebied voorkomt is het relatief zeldzaam. Het wordt natuurlijk ook niet nieuwgevormd, dus op is op. De laatste jaren is de populariteit van moldaviet, mede dankzij social media, enorm gestegen. Daarmee ook de vraag en de prijs. ‘Gewone’ stukjes moldaviet worden meestal geprijsd op basis van gewicht, per gram of karaat. Maar uitzonderlijke vormen kunnen stukken duurder zijn dan de gangbare gramprijs. Bijvoorbeeld complete druppels of andere aparte splash-form varianten. Het meest gewild en duurst zijn de ‘hedgehogs’, sommige stukjes worden voor duizenden dollars te koop aangeboden.

Fakes & frauds
Helaas is dankzij de moldaviet hype het aanbod van namaak moldaviet ook sterk gestegen. De meeste nep moldaviet is gewoon groen fabrieksglas. Er zijn gelukkig een paar dingen waar je op kunt letten bij de aanschaf van een stukje.
– Ruwe moldaviet heeft een matte glans. Als je een ruw stuk ziet met hooglans, glasglans of een vettige glans mag je er van uit gaan dat het nep is.
– Ieder ruw stuk is uniek. Als alle stukjes die een handelaar aanbiedt er hetzelfde uitzien, dezelfde vorm hebben, is dat erg verdacht. Veel namaak hangers zijn plat en rond, formaat van een euro.
– Echte moldaviet is niet goedkoop. Nu is dat geen garantie dat dure stukken echt zijn, maar hele goedkope stukken zijn wel een ‘red flag’.
– De structuur wordt soms ingefreesd met een machine. Dit is te herkennen aan ruwere stukken in de groeven, rechtere groeven en abrupte overgangen. Dit is wel de lastigste vorm van nep om te herkennen, want de gemaakte groeven kunnen met een beetje zuur ook weer geëtst worden om natuurlijker te lijken.
– Echte moldaviet heeft onder de microscoop de beschreven wormvormige sliertjes, dit is lastiger na te maken in goedkope imitaties.
– Heel veel ronde luchtbellen in een stuk is verdacht.
– Voor geslepen stukken, de brekingsindex van moldaviet is anders dan die van gewoon glas, dus met een refractometer valt te achterhalen of een stuk echt is.
– Moldaviet is alleen groen en heel zelden bruingroen. Andere kleuren zijn nep. Er worden tegenwoordig rode, blauwe, gele en regenboogleurige ‘moldaviet’ aangeboden. Dit is allemaal nep.
– Als gezegd wordt dat het stuk van een plek komt die buiten het bekende strooigebied ligt is het erg onwaarschijnlijk dat deze echt is. Er zijn heel incidenteel stuken gevonden buiten de beschreven plekken, maar dit is vaak terug te leiden naar verplaatsing door water en heel incidenteel door mensen (er zijn stukken gevonden bij archeologische opgravingen van prehistorische plekken).
– We zien af en toen ‘moldaviet’ kralenarmbanden. Probeer hier even over na te denken… de meeste moldavietstukjes zijn niet dik genoeg om kralen van te slijpen. Ronde kralen zouden dus moeten komen van grote (lees dure) stuken. Als je zo’n armband dan voor een paar tientjes kunt kopen, weet je dat dit niet kan kloppen en te mooi is om waar te zijn.
– Een ‘certificaat van echtheid’ is helaas geen garantie op echtheid. Iedereen kan zo iets afdrukken. Er zijn tegenwoordig helaas erg veel nietszeggende of zelfs valse certificaten (met vervalste nummers van tests die gedaan zouden zijn in gemmologische laboratoria). Dit geldt niet alleen voor moldaviet, maar voor heel veel meer geslepen en ongeslepen stenen.