Wat is een mineraal?
Een kristal? Een mooie glimmende steen? Laten we eens kijken naar wat de officiële omschrijving is.
‘Een mineraal is een samengestelde of enkelvoudige stof, die als vaste stof in de vrije natuur voorkomt en gevormd is door geologische processen.’
Dat is een hele omschrijving. Als we het opdelen…
• Een mineraal is een samengestelde of enkelvoudige stof: Dat wil zeggen dat het is opgebouwd uit verschillende (samengesteld) of dezelfde (enkelvoudig) elementen. Elementen zijn stoffen die alles wat hier op aarde bestaat maken, bouwblokjes. Denk daarbij bijvoorbeeld aan stoffen als zuurstof, waterstof, ijzer en koolstof. Stel je deze elementen, de bouwstoffen, voor als microscopisch kleine bolletjes, ieder bolletje net een iets andere opbouw. Deze bolletjes vormen alles wat er bestaat. Van jouw lichaam en je eten tot de lucht die je inademt. Ook mineralen zijn opgebouwd uit deze kleine bolletjes, die we ook wel atomen noemen. Sommige mineralen zijn opgebouwd uit allemaal dezelfde soort atomen, diamant bijvoorbeeld bestaat alleen maar uit atomen van het element koolstof.
Er zijn ook mineralen die zijn opgebouwd uit verschillende soorten atomen. Bergkristal is daar een voorbeeld van, dat bestaat uit silicium en zuurstof atomen, dat is dus wat ze bedoelen met een enkelvoudige of samengestelde stof.
• Die als vaste stof in de vrije natuur voorkomt: Elke stof heeft 3 ‘fases’, 3 verschijningsvormen. Iets kan een gas zijn (zoals waterdamp als je water kookt), kan vloeibaar zijn (het water uit de kraan) of vast (bevroren water, ijs). Een mineraal moet dus een vaste stof zijn, mag niet vloeibaar of gasvormig zijn. Wanneer iets gas, vloeibaar of vast is, heeft te maken met de temperatuur. Water wordt gas bij honderd graden en bevriest bij nul graden. Maar andere stoffen worden al hard (vergelijkbaar met bevriezen) als de temperatuur lager is dan een paar honderd graden. Is het je al eens gelukt om een steen te smelten? Vast niet. Stenen blijven tot heel hoge temperaturen een vaste stof. Daarnaast moet de stof dus is de vrije natuur voorkomen. Dat wil zeggen, buiten in en op de aarde. Niet iets dat in je keuken is gegroeid of in een laboratorium, want dat is geen vrije natuur.
• Gevormd door geologische processen: Geologische processen zijn alle processen die te maken hebben met de aarde. Dat kan vulkanisme zijn, aardbevingen, bewegen van aardplaten, magma diep in de aarde, invloed van water, het afzetten van materiaal dat ergens anders is weggesleten, noem maar op. Ook hier kun je dus door zeggen dat een kristal dat gegroeid is in je keuken of een laboratorium, door de mens gemaakt, officieel geen mineraal is.
Even samengevat… Een mineraal is dus een vaste stof die bestaat uit dezelfde of verschillende atomen en is in de natuur gevormd door aardse processen.
Wat is een kristal?
Iedere vaste stof volgt een vast bouwplan. Er zijn 7 bouwplannen (kristalstelsels), ieder mineraal is opgebouwd volgens 1 van deze 7 bouwplannen. Als zo’n vorm heel mooi uitgroeit, noem je zo’n uitgegroeid deel in een bepaalde vorm een kristal. Een mooi voorbeeld daarvan is een bergkristalpunt of een pyrietkubus.
Wanneer is een mineraal een edelsteen?
Vroeger waren er maar een paar edelstenen. Dit waren diamant, robijn, saffier en smaragd. Erg harde en zeldzame mineralen dus. Alle andere mineralen waren ‘half-edelstenen’. Tegenwoordig gebruiken we de term half-edelsteen niet meer. En zijn de regels voor het begrip ‘edelsteen’ ook niet meer zo strikt. We noemen iets nu een edelsteen als het juweel/slijpwaardig, duurzaam, uitzonderlijk mooi en zeldzaam is. Het criterium ‘hardheid’, wat vroeger bepalend was, geldt ook niet altijd meer. Nu kan een zachter mineraal ook een edelsteen zijn. Toch blijft duurzaamheid (dus hardheid en bestand zijn tegen verwering) wel een kenmerk van de meeste stukken die als edelsteen worden bestempeld.
Puffins and Pies 