Malachiet

Malachiet
Chemische formule: Cu₂CO₃(OH)₂
Hardheid: 3,5 – 4
Kristalstelsel: Monoklien
Streepkleur: Lichtgroen
Breuk: Soms brokkelig, soms vezelig, soms schelpvormig
Voorkomen: Grotere afzettingen in Congo, USA, Rusland, Namibië, kleinere in Europa in o.a. Frankrijk en Engeland

Malachiet is een kopercarbonaat. De naam komt van het Griekse woord voor malva-groene steen (naar de plant Malva, Kaasjeskruid) molochitis lithos. Vaak zie je malachiet in mooie bolvormige ruwe stukken, dit noemen we botryoïdaal.
Malachiet is altijd groen, andere kleuren bestaan niet. Vaak zie je het in combinatie met azuriet en soms met goethiet en calciet in ruwe stukken. Het komt op veel plekken in de wereld voor, ook in Europa. De grote botryoïdale ruwe stukken met de mooie lijnen die ook gebruikt worden voor slijpen en polijsten komen tegenwoordig bijna altijd uit Congo en Zambia waar het al vanaf de oudheid gewonnen wordt. Als op een plek malachiet voorkomt is dat een indicatie dat er koper in het gesteente zit, malachiet is namelijk een mineraal dat voorkomt op plekken waar koper oxideert. Dus men ging vroeger op zoek naar malachiet omdat de vondst daarvan ook kon wijzen op een kopervoorraad. Vroeger werd malachiet gesmolten om het koper te winnen, hiervoor is op verschillende plekken archeologisch bewijs gevonden. Malachiet komt vaak voor in combinatie met azuriet. Azuriet is een instabiel mineraal (Cu₃(CO₃)₂(OH)₂) dat na verloop van tijd onder invloed van water en CO₂ vaak omzet in malachiet.

Malachiet is relatief zacht en heeft de neiging om snel dof te worden bij dragen en gebruik. Het is erg geliefd in sieraden, maar ook in siervoorwerpen, vazen, schalen en zelfs tafels. In de Hermitage in St Petersburg is zelfs een groene malachietkamer met veel malachiet voorwerpen, maar ook muurbekleding van malachiet.

Malachiet is niet ongevaarlijk, vooral niet in ruwe vorm. Pas daarom op dat kinderen de steen niet in de mond stoppen en de handen even wassen als ze een stuk hebben vastgehouden. En maak geen edelsteenwater van malachiet, het kan zorgen voor een ophoping van metalen in het lichaam. Bij het bewerken van malachiet is het dragen van een mondkapje aan te raden en werk altijd nat! Het kan kopervergiftiging veroorzaken als je te hoge concentraties binnenkrijgt. Het dragen van gepolijste stenen is ongevaarlijk.

Pseudomorfose van azuriet naar malachiet

Azuriet heeft de chemische formule Cu3(CO3)2(OH)2 Malachiet heeft de formule Cu2CO3(OH)2 Beide mineralen bestaan dus uit koper, carbonaat en hydroxide. In malachiet zit per eenheidscel één koperion minder dan in azuriet en één carbonaatgroep minder. Het aandeel hydroxide is in beide mineralen gelijk. Malachiet kan ontstaan uit azuriet, waarbij de kleur en moleculaire structuur veranderen, maar de uiterlijke vorm van azuriet behouden blijft. Dit noemen we pseudomorfose. Azuriet is door de chemische opbouw net iets minder stabiel dan malachiet. Als er een omzetting plaatsvindt wordt de verdeling van de atomen over de eenheidscellen anders. De aanwezige atomen verdwijnen niet, maar de verdeling verandert. Dus waar je eerst 2 x 6 snoepjes had, heb je na de omzetting 3 x 4 snoepjes 😉. Dat zie je in de formule niet terug, maar die gaat dan ook over 1 eenheidscel. De meeste mineralen zijn echter nagenoeg oneindige roosters waaruit een zichzelf herhalende eenheidscel afgeleid kan worden. Malachiet zal niet snel naar azuriet omzetten. De energie die daar voor nodig is, is te groot, deze omzetting zal onder normale omstandigheden dus niet plaatsvinden. Azuriet die eenmaal tot malachiet is vervallen zal daarom niet terug omzetten naar. In theorie is die omzetting van malachiet naar azuriet mogelijk, maar in de natuur is deze extreem zeldzaam.

Folklore, mythologie en geschiedenis
In het verleden was Rusland, de Oeral, een belangrijke plek waar grote hoeveelheden malachiet gewonnen werd. De Romanovs, de Russische tsarenfamilie, was gek op malachiet en liet veel voorwerpen van Russisch malachiet maken. In de Russische cultuur komt malachiet zelfs voor in sprookjes. Malahitovaja shkatulka is een bekend Russisch sprookje, het Malachiet Kistje over een Meesteres van de Koper Bergen en een meisje dat haar dochter zou zijn maar ook de dichter van een kopermijn-werker is. Als je uit een malachiet kelk zou drinken zou je de kracht krijgen om met dieren te praten.
In het oude Egypte was groen de kleur van de dood en wederopstanding, maar ook de kleur van vruchtbaarheid en nieuw leven. Na de dood zou je naar een hiernamaals gaan zonder pijn en verdriet wat erg leek op het aardse leven dat je geleefd had. Deze plek heette het ‘malachietveld’. Malachiet was ook de steen van de godin Hathor, de Vrouwe van Malachiet, de hoofdtooi van de farao was daarom ook bekleed met malachiet. Hathor was ook de godin van de metaalmijnen die Egypte veel welvaart brachten en waar dus ook malachiet gevonden werd.
In Shanidar in Irak zijn in de jaren ’50 van de twintigste eeuw een aantal graven van Neanderthalers gevonden. Dit was het eerste mogelijke bewijs dat zij bewust hun doden begroeven en grafrituelen kenden. In de graven werd een relatief hoge concentratie pollen (stuifmeel) gevonden wat duidt op bloemen die in het graf gelegd werden. Ook is hier een malachiet kraal in een graven gevonden. Niet alle wetenschappers zijn het echter met de grafcultuur van de Neanderthalers theorie eens. De malachietkraal die gevonden is zou uit Anatolië komen, zo’n 400 km van Shanidar vandaan.
Vroege moderne mensen zouden malachiet in vermalen vorm als verfstof gebruikt hebben en hun gezichten ermee hebben beschilderd. Ook zijn in allerlei prehistorische graven in het Midden Oosten malachiet kralen en soms kleine objecten gevonden.

Tot in de 19e eeuw werd malachiet gebruikt als pigment voor groene verf.
Malachiet is hoogstwaarschijnlijk de steen die Plinius in zijn werk de Smaragdus medicus noemt. De steen werd bij de Romeinen ook geassocieerd met Venus en Juno en was een veelgebruikt mineraal in juwelen en siervoorwerpen. Het stond voor vruchtbaarheid en bescherming. Het werd gemalen gebruikt als oogschaduw. Dit was ook al zo bij de oude Grieken. Malachiet was de steen van Artemis en haar tempel in Efese was rijkelijk versierd met malachiet. Deze tempel was één van de zeven wereldwonderen uit de antieke oudheid. Malachiet was ook een geliefd amulet, vooral voor kinderen om ze te beschermen tegen kwaad. Dit gebruik van malachiet is tot in de Middeleeuwen doorgevoerd, vooral in landen rondom de Middellandse Zee.
In Beieren droegen babies malachiet kettingen om de pijn van doorkomende tandjes te verzachten. Zwangere vrouwen droegen kruizen van malachiet of bezet met malachiet stenen om ze te beschermen tijdens de bevalling.
Ook bij de Native Americans is malachiet een steen met grote betekenis, het komt ook veel voor in Amerika.
De voet van de beker die voetbalteams winnen als ze het WK voetbal winnen, de zogenaamde FIFA wereldbeker, is deels ook van malachiet, de twee groene lagen van de voet bestaan uit malachiet.

Fakes & frauds
Helaas komt er tegenwoordig veel valse malachiet op de markt. Met het blote oog is aan een gepolijst stuk vaak wel te zien dat het namaak is met een beetje oefening. Testen met streepkleur, hardheid en dichtheid kunnen dit wel vaststellen, maar dat kun je natuurlijk niet doen met een mooi gepolijst stuk dat je zou willen aankopen. Gebruik je gezonde verstand, goede malachiet is niet goedkoop. Een klein dingetje dat kan helpen, echt malachiet voelt ‘steen’ koud aan waar fake malachiet nooit echt koud is, het voelt meer als aardewerk en is ook lichter van gewicht. Een weggever zijn de lijnen. Bij echte malachiet hebben de verschillende lijnen meerdere kleurschakeringen die vaak dicht bij elkaar liggen. In namaak malachiet worden vaak maar 3 of 4 kleuren gebruikt die veel van elkaar verschillen, waaronder soms zwart… iets wat je in natuurlijke malachiet zelden tegen zal komen. Zie ook de video hieronder voor meer uitleg over het herkennen van fake malachiet. Helaas is erg veel vorm geslepen malachiet in goedkope sieraden tegenwoordig fake.

Iets wat vaak niet gezegd wordt is dat het winnen van malachiet erg gevaarlijk en ongezond is voor de mijnwerkers en ook bijzonder schadelijk voor het milieu. De mijnwerkers in Afrika krijgen weinig betaald maar zijn wel iedere dag blootgesteld aan schadelijke stoffen. Ook kinderen werken in deze mijnen. Besef wat je koopt als je een Afrikaans stukje malachiet koopt.