Maansteen

Chemische formule: (Na, K)AlSi₃O₈
Hardheid: 6 – 6,5
Kristalstelsel: Monoklien
Streepkleur: Wit
Breuk: Ruw, brokkelig, soms vezelig en volgens kristalvlak
Voorkomen: De Alpen, Noorwegen en Polen, USA, Australië, Sri Lanka, Madagascar, India en Mexico.

Maansteen hoort tot de groep mineralen die veldspaat genoemd worden. Veldspaten zijn een belangrijke groep mineralen die gesteentevormend kunnen zijn. Ze vormen een groot deel van de gesteentes in de aardkorst. Veldspaat is een aluminium silicaat. Dat wil zeggen dat aan ieder silicium atoom vier zuurstof atomen zitten in de vorm van een tetraëder. Meer specifiek zijn deze tetraëders ook nog eens driedimensionaal gerangschikt, dat maakt veldspaat een tectosilicaat. Meestal worden de veldspaten verdeeld in twee groepen, de alkaliveldspaten en de plagioklaasveldspaten.

– De alkaliveldspaten hebben in hun chemische samenstelling naast aluminium en de siliciumtetraëders ook natrium en kalium. Dit is de groep die loopt van orthoklaas tot albiet.
– De plagioklaasveldspaten hebben naast het aluminium en de siliciumtetraëders natrium en calcium. Dit is de groep van albiet tot anorthiet. Hier horen ook oligoklaas en labradoriet bij.

Albiet is een natriumveldspaat en daar ligt de overgang tussen beide groepen. Orthoklaas is een kaliumveldspaat en anorthiet is een calciumveldspaat. Zij vormen beide uitersten van de veldspatengroep. Daarbinnen komen diverse mengvormen voor. Dat maakt veldspaat een vrij ingewikkelde groep. Zelfs de kristalstructuur is niet voor alle veldspaten gelijk, die is of monoklien of triklien.

Bekende voorbeelden van veldspaat zijn maansteen, zonnesteen, labradoriet en amazoniet.

Maansteen is geen officiële mineraalnaam. Het wordt gebruikt voor verschillende soorten veldspaat met zijdeglans en/of ‘schiller-effect’. ‘Gewone’ grijsroze maansteen is microklien. Microklien-maansteen is de rood-bruin-witgrijze variant van maansteen en heeft een zijde-achtige glans. Het wordt tot de alkaliveldspaten gerekend. Peristeriet is een naam die aan albietmaansteen (alkali) gegeven wordt. Deze heeft een heel mooi kleurenspel en doet denken aan regenboogmaansteen. Ook sommige orthoklaas, albiet en anorthoklaas varianten krijgen soms de naam ‘maansteen’ als ze een schiller glans vertonen. Nagenoeg alle maansteen varianten vallen onder de kaliveldspaten.

Van de bekende Sri Lankaanse regenboog maansteen die je in de handel ziet werd gedacht dat een een mengvorm tussen orthoklaas en albiet (Spencer 1930) was en is dus een alkali veldspaat. Deze regenboogmaansteen bevat dus kalium en natrium waar gewone maansteen alleen natrium bevat. Recent onderzoek* laat zien dat de samples van Sri Lankaanse regenboogmaansteen inderdaad orthoklaas zijn. De adularescentie in deze variant wordt volgens dit onderzoek veroorzaakt door perthiet. Dat is een lamelvormige groei van afwisselend 2 soorten veldspaat. In dit geval albiet en orthoklaas. Deze regenboogmaansteen heeft minder de typische parallelle lamellen, maar lensvormige lamellen. Daardoor heeft maansteen minder de schittering die labradoriet heeft, maar een diepere, meer opaalachtige en ogenschijnlijk meer doorzichtige glans. Deze regenboogmaansteen wordt soms ook wel witte labradoriet genoemd, maar deze naam is technisch onjuist omdat labradoriet tot de plagioklaas veldspaten hoort, de andere veldspaatgroep dus. En het heeft niet de parallelle lamelordening die labradoriet heeft. Of dit ook geldt voor de Indiase regenboogmaansteen die je veel aangeboden ziet is onduidelijk. Het is vaak lastig om een precieze vindplaats te achterhalen bij maansteen in de handel. Sommige analyses laten zien dat de Indiase variant voornamelijk adulaar is, maar soms vertoont deze toch ook kenmerken van plagioklaas.

Het glanseffect in maansteen noemen we adularescentie ofwel Schiller-effect. Dit wordt veroorzaakt door de rangschikking van de verschillende albiet en orthoklaas deeltjes en de breking van het licht daarop. De meest gewaardeerde en waardevolle vorm is een nagenoeg kleurloze matrix met erg sterke adularescentie.
De regenboogmaansteen is de meest gewilde vorm van maansteen en de beste kwaliteit komt uit Sri Lanka, uit Meetiyagoda. Daar zitten aders in de mijnen waar kaolien klei gewonnen wordt uit de verweerde veldspaat. Maar ook heeft men daar de grootste ader van regenboogmaansteen die er is gevonden in pegmatietgesteente. Deze ader is al in 1906 ontdekt. De maansteen wordt met de hand gewonnen op een diepte van 26 – 30 meter. Er zijn zo’n 10 mijnen daar waar de maansteen uitkomt.

Folklore, mythologie en geschiedenis
De Romeinen waren gek op deze steen. Hij zou geboren zijn uit de lichtstralen van de maan. Het was de steen van de godin Diane. Voor de Grieken stond maansteen symbool voor de goden verbonden aan de maan en de nacht zoals Artemis, Aphrodite, Hecate en Selene. Zij noemden de steen Aphroselene, naar Aphrodite en Selene.
In India heet maansteen ook wel droomsteen omdat het mooie visioenen geeft in je slaap. Daar is het ook een traditioneel huwelijksgeschenk. De god Vishnu zou de slechte god Bali verslagen hebben en zijn lichaamsdelen zouden als edelstenen op de aarde terecht zijn gekomen. Maansteen zou zijn oog zijn geweest. Vandaar dat het ook wordt gebruikt om het derde oog te activeren.
In zowel Azië als Noord Amerika werd maansteen gezien als vruchtbaarheidssteen en een goede steen voor vrouwen en vrouwenzaken. Maar ook vruchtbaarheid op het land. Amuletten met maansteen in bomen zouden een goede oogst bevorderen.

Tegenwoordig wordt in de handel de naam maansteen gegeven aan bijna alle veldspaten die na het polijsten een mooie zijde-achtige glans vertonen. Denk aan groene en zwarte maansteen en perzik maansteen.

Fakes & frauds
Een bekende namaak variant van maansteen is opaliet. Opaliet is glas dat door de mens gemaakt wordt en een mooie regenboogglans/kleur heeft. Het wordt zowel als maansteen alswel als opaal aangeboden. Een aantal websites beweren dat dit gesmolten of gereinigde opaal is, maar dat is een fabeltje. Deze video laat je zien hoe je het verschil kunt zien tussen opaliet, maansteen en opaal. Daarnaast kan maansteen geverfd worden. Het is redelijk poreus. Ik heb ‘regenboog’ maansteen gezien die echt in alle kleuren van de regenboog geverfd was. En ook de groene ‘garniriet’ maansteen wordt soms geverfd. Dit is te herkennen aan de opvallende felgroene kleur in met name de breuklijnen.

* Gemological Characteristics of Moonstone
from Sri Lanka
Iamsupa, Srithai, Boonsoong 2016