Lapis lazuli

Chemische formule: Lazuriet (Na,Ca)₈[(S,Cl,SO₄,OH)₂|(Al₆Si₆O₂₄) met calciet, sodaliet, pyriet
Hardheid: 5 – 5,5
Kristalstelsel: Geen
Streepkleur: Lichtblauw
Breuk: Brokkelig
Voorkomen: Afghanistan, Zuid Amerika

Lapis Lazuli is geen mineraal, maar een metamorf gesteente met een mix van meerdere mineralen. Deze mooie intens blauwe steen is bij veel mensen erg geliefd, niet alleen tegenwoordig, maar al eeuwenlang. Lapis Lazuli heet zo omdat het genoemd is naar Lāžward of lājavard, de Perzische naam van de mijn waar het oorspronkelijk gevonden werd in Centraal Azië. Lapis is betekent steen, dus Lapis Lazuli is steen uit Lāžward. Lāžward werd later in het Latijn Lazulum.

Het is een vrij zachte steen die grotendeels bestaat uit Lazuriet. Lazuriet is een zogenaamde veldspaatvervanger. Dit betekent dat ze lijken op veldspaat, maar een veel lager silicaatgehalte hebben en een ander structuur. Meestal komen deze veldspatoïdes voor in metamorf gesteente en in stollingsgesteente. Calciet zorgt voor de witte plekken in Lapis, vooral lagere kwaliteit Lapis bevat veel calciet. De pyriet zorgt voor de bekende gouden spikkels in Lapis Lazuli. Heel zeldzaam kunnen er ook nog kleine deeltjes van een aantal andere mineralen als onder andere mica en diopsiet inzitten en met enige regelmaat het intens blauwe hauyn, maar dan microscopisch klein.
Lapis Lazuli ontstaat doordat hete magma doordringt tot kristallijn gesteente, de temperatuur zorgt ervoor dat het gesteente wordt omgezet (metamorfose) en Lapis Lazuli ontstaat. Dit gebeurd alleen in kristallijn marmergesteente. De term azuur, van azuurblauw, komt ook van lazuli.

Laat lapis lazuli liever niet te veel in aanraking laten komen met water, onder meer vanwege de pyriet die er in zit. Soms is het lastig om sodaliet en lapis van elkaar te onderscheiden. De pyriet is vaak heel typerend voor Lapis en Lapis heeft vaak een intens blauwere kleur dan sodaliet.

Folklore, mythologie en geschiedenis
De bekendste vindplaats van Lapis Lazuli is Afghanistan. Bijna alle Lapis kwam tot voorkort daar vandaan. De oudste mijnen of grotten waar Lapis gewonnen werden zijn waarschijnlijk al meer dan 6000 jaar geleden in gebruik genomen. Sinds die tijd is Lapis een bijzonder geliefde steen, vooral in het Midden Oosten. Zelfs al uit de steentijd zijn beelden bekend, venusfiguurtjes, met daarin Lapis verwerk. Als sinds deze tijd is er ook handel geweest in Lapis tussen de mijngebieden en de landen rond de Middellandse Zee. In Egypte en Mesopotamië werd de steen voor veel voorwerpen gebruikt. Het blauw was de kleur van de zee en de hemel. De Soemerische godin Inanna droeg een ketting met Lapis toen ze naar de onderwereld reisde. In de tombes van de koningen van de Soemeriërs in de stad Ur zijn talloze beeldjes van Lapis gevonden. Lapis zou de ziel van de god bevatten en was daarom erg geliefd bij koningen en keizers omdat het een teken was dat ze door god of de goden waren uitgekozen om te regeren.
Poeder van lapis lazuli was een heel kostbare verfstof (ultramarijn blauw) en werd gebruikt in geneesmiddelen. De steen zelf werd bewerkt gebruikt in sieraden, scarabeeën, gebruiksvoorwerpen, rituele voorwerpen etc. Cleopatra gebruikte gemalen Lapis als oogschaduw en het masker van Toetanchamon is deels ingelegd met Lapis, een gewilde steen bij de farao’s. Egyptische rechters droegen vaak een uit Lapis gemaakt beeltenis van de godin Maät, de godin van de waarheid. Omdat het relatief gemakkelijk was om in te graveren werd het veel gebruikt voor zegels, soms in ringen en soms in kleine zegelrollen.
Ook in de Bijbel wordt Lapis genoemd, soms omschreven als saffier, maar tegenwoordig is men van mening dat het ging om Lapis in plaats van saffier en is dit in veel Bijbelvertalingen aangepast. Het is ook één van de stenen in de borstplaat van de hogepriester van Israel. In de Middeleeuwen werd Lapis ook soms saffier genoemd, blauwe saffier met gouden spikkels, lapis lazuli dus. Pas in de Middeleeuwen kwam lapis lazuli in grotere hoeveelheden naar Europa en werd het gebruikt om sieraden te maken, maar vooral als pigment. Veel Renaissance schilders gebruikten het als pigment om blauwe verf mee te maken, één van de duurste verfstoffen die er destijds was. De kleurnaam ultramarijn betekent ‘van over de zee’, de verfstof die van over de Middellandse Zee naar Europa kwam, meestal via Venetië. Omdat het zo duur was werd het alleen gebruikt voor bijzondere schilderingen, bijvoorbeeld voor Jezus, Maria en de mantels van Engelen. Het goedkopere Azuriet werd vaak als ondergrond gebruikt. Michelangelo zou veel gebruik hebben gemaakt van verpulverde lapis lazuli in zijn schilderingen.
Romeinen vermaalden Lapis om het aan eten toe te voegen en te nemen als afrodisiacum en middel tegen vergiftiging (niet gezond!). Gemixt met melk was het een middel tegen buikkrampen.
Catharine de Grote was gek op Lapis en liet delen van haar paleis versieren met deze steen.
Tegenwoordig komt Lapis Lazuli ook uit Chili. In Chili zijn deze afzettingen al eeuwen bekend en het is de nationale steen van Chili. Ook in Amerika komt het in kleinere hoeveelheden voor. De Native Americans zagen in Lapis de nachtelijke hemel met alle sterren.

Fakes & frauds
Lapis lazuli wordt tegenwoordig ook veel nagemaakt. Soms is de namaak erg slecht en is het duidelijk dat het gewoon blauwe klei met gouden glitters is. Maar vaak is bijna niet te zien van de buitenkant, als je een steen dan doorslaat is aan de binnenkant vaak goed te zien dat het geverfd is. Vaak is de steen wel echte lapis lazuli, maar van slechte kwaliteit en daarom bijgeverfd. Belangrijkste kenmerk is de prijs, goede kwaliteit lapis is echt duur. Soms is het ook te zien aan te donkere stukken blauw en vreemd bij elkaar geklonterde of juist te regelmatig verdeelde pyrietspikkels.

Helaas is Lapis Lazuli de laatste jaren wat negatief in het nieuws gekomen. De meeste Lapis mijnen in Afghanistan zijn tegenwoordig , zei het soms via omwegen, in handen van de Taliban, maar Afghanistan is nog wel de grootste leverancier van deze steen. Dit houdt in dat alle inkomsten van de Lapis handel rechtstreeks naar de Taliban vloeien. Dit is voor veel mensen reden om geen Lapis uit Afghanistan meer in te kopen, maar alleen nog uit Chili. Hier is echter moeilijker aan te komen en de prijs ligt vaak hoger. Nagenoeg alle Lapis in de handel zonder referentie komt uit Afghanistan,