Hematiet

Chemische formule: Fe₂O₃, α-Fe₂O₃
Hardheid: 5,5 – 6,5
Kristalstelsel: Trigonaal
Streepkleur: Rood
Breuk: Brokkelig, schelpvormig, langs kristalvlak
Voorkomen: Veel voorkomend in Europa, Argentinië, Chili, Marokko, USA

Hematiet is een bekende steen die je vaak ziet als mooie zilverkleurige getrommelde steentjes. De ruwe vorm heeft soms mooie glimmende bollen. De Engelsen noemen de steen daarom ook wel ‘kidney ore’, omdat dit soms lijkt op niervormige bollen. Het komt voor in verschillende kleuren van zilver tot zwart en van bruin tot rood. De grijze-zilverachtige variant is vaak gevormd in stilstaand water en warme bronnen en zit bijvoorbeeld ook in grote hoeveelheden in de zogenaamde Banded Iron Formation, waar de tijgerijzer uit komt. De zilverkleurige strepen in tijgerijzer zijn hematiet. Hematiet is een ijzeroxide, de chemische formule is Fe2O3. De naam hematiet betekent bloedsteen, van het Griekse woord voor bloed, αιμία, hema of haima. De Romeinen noemden het Lapis Hæmatites. Als je met een ruw stukje hematiet over een ongeglazuurd tegeltje krast zie je een echte roestrode streepkleur. Het heeft een hardheid van 5-6. Hematiet is slechts heel licht magnetisch omdat het een antiferromagnetisch mineraal is. Dit wil zeggen dat er geen spontaan magnetisch veld ontstaat om de steen want niet alle atomen hebben hetzelfde magnetisch moment.

Hematiet is geen zeldzaam mineraal, het komt op veel plekken voor en vaak in grote hoeveelheden. Hematiet zit ook vaak in gesteentes en mineralen en zorgt er voor dat deze stenen rood kleuren. Zo is er rode kwarts, daarbij komt de rode kleur door hematiet. En Mars, de planeet, die wordt de rode planeet genoemd omdat er zo veel hematiet in het oppervlak zit. De Romeinen associeerden de steen niet voor niets ook met de god Mars. Romeinse vrouwen gebruikten ook spiegels van hematiet. Hematiet kan in zowel stollingsgesteentes als in afzettingsgesteentes voorkomen. In West-Europa komen mooie hematieten uit Duitsland en Engeland. Omdat er zo veel ijzer in zit wordt het ook gewonnen als ijzererts, om ijzer uit te winnen.

Hematiet komt ook vaak voor als insluitsel in kwarts (bergkristal, amethist) en geeft dan een mooie rode kleur aan de kristallen.

Folklore, mythologie en geschiedenis
Hematiet wordt het gebruikt als kleurpigment. Het geeft een hele mooie rode kleur die niet alleen bij schilders en mensen die met keramiek werken geliefd is, maar ook onze prehistorische voorouders gebruikten hematiet om hun gezichten en lichaam te kleuren en om tekeningen mee te maken op rotsen. Het oudst aangetoonde gebruik van hematiet is uit het mesolithicum in Zuid Afrika, door de Pinnacle Point man. Er zijn graven gevonden uit het neolithicum met sporen van hematietpoeder en er zijn in Polen, Duitsland en Hongarije hematietgroeves geweest in het neolithicum. Oker is een naam voor gemalen steen of klei met een gele of rode kleur. De rode oker wordt veroorzaakt door hematiet in het gesteente. Sommige volken smeerden hun doden in met rode oker. De bekendste en oudste rituele begrafenis waarbij rode oker is gebruikt in West Europa is die van de Red Lady of Paviland uit Wales, die bij nader onderzoek een man bleek te zijn. Hij is na zijn dood rood geverfd met rode hematiet-oker. In de grot waarin zijn skelet is ontdekt in 1823 zijn ook botten en slagtanden van mammoeten en vuurstenen werktuigen gevonden. Het skelet is 33.000 jaar oud.
Sommige native Amerikaanse stammen hadden het gebruik zich voor gevechten te verven met rode oker. De Etrusken gebruikten ook veel hematiet en hadden langs de Elba veel groeves waar ze hematiet wonnen. De typische rode kleur die veel traditionele houten huizen in Zweden hebben komt ook van een hematietpigment, een restproduct uit Zweedse kopermijnen.
In de Middeleeuwen was hematiet voor veel dingen goed, maar vooral voor aandoeningen met de maag en met het bloed. Ook beschermde het tegen hekserij, kaatste het betoveringen en vervloekingen terug en was het de bescherming tegen het boze oog. Het werd later in het Victoriaanse Engeland veel gebruikt in rouwsieraden, samen met git.

Fakes & frauds
Er zijn twee bekende hematiet ‘fakes’. De eerste zijn de geodes die verkocht worden als galeniet of hematiet geodes. Er zijn twee soorten in. De ene variant is de volledig man-made geode van klei die aan de buitenkant zwart geverfd is en waar binnenin stokjes zijn gestoken. Dit alles wordt aan de binnenkant voorzien van een laag lijm waar gemalen galeniet op geplakt wordt. De andere variant is een bergkristal geode die aan de binnenkant volgeplakt wordt met galenietgruis. Deze ‘geodes’ worden als galeniet of hematiet geodes verkocht.

Een ander ding zijn de ronde hematietkralen. Deze zijn ook lang niet altijd echt hematiet. Vaak is het gesinterde ijzeroxide in plaats van echte hematiet. Ook de geslepen kralen (ook bollen, ovalen, eieren, etc) van ‘magnetische’ hematiet zijn geen echte hematiet, maar een man-made product. Echte hematiet is niet magnetisch.