Fluoriet

Fluoriet
Chemische formule: CaF₂
Hardheid: 4
Kristalstelsel: Kubisch
Streepkleur: Wit
Breuk: Brokkelig, soms wat schelpvormig, soms perfect op kristalvlak
Voorkomen: Zo goed als wereldwijd

Fluoriet kan in veel kleuren voorkomen, maar vooral paars, groen en geel zie je vaak. Het meest kenmerkend aan fluoriet zijn de kristallen en de fluorescentie. De kristallen zijn vaak mooie vierkantjes of octaëders. Maar soms is er ook met het blote oog geen kristalvorm te zien. De naam fluoriet komt van het Latijnse fluere, stromen. Het smelt relatief makkelijk. De naam van het element fluor, dat van de tandpasta, heeft dezelfde oorsprong. Fluoriet wordt ook soms aangeduid met de oude naam ‘vloeispaat’. Het is het type mineraal voor hardheid 4 op de schaal van Mohs.

Fluoriet licht vaak mooi op onder UV licht. Dit effect heet fluoresceren/fluorescentie en is genoemd naar het mineraal fluoriet, omdat het daarvan als eerste beschreven is. De eigenschap dat het makkelijk vloeit wordt regelmatig gebruikt voor industriële toepassingen. Bijvoorbeeld bij het maken van glas en emaille. Ook in de metaalindustrie wordt het gebruikt om de viscositeit van gesmolten metaal te verhogen. Fluoratomen kunnen wateratomen erg gemakkelijk vervangen, daarom is fluor bijzonder veelzijdig toepasbaar. Denk bijvoorbeeld aan de teflonlaagjes in de pan, daar wordt ook fluor voor gebruikt. Een tijdlang werd fluor (fluoride) toegevoegd aan het drinkwater omdat het goed is voor je tanden. Maar fluor is giftig, in kleine hoeveelheden zou het weinig kwaad kunnen, maar toch. In landen om ons heen, bijvoorbeeld België, wordt zelfs al door de overheid afgeraden om met fluorhoudende tandpasta te poetsen. Dus ook geen fluoriet gebruiken voor edelsteenwater!!
Op veel plekken in de wereld komt fluoriet voor. Er zijn 9000 fluoriet vindplaatsen beschreven! In Europa ook in de meeste landen, alleen Nederland komt er niet zo goed af. Maar in Spanje, Engeland, Frankrijk, Duitsland en België komt fluoriet in de mooiste vormen voor.

Bekend zijn de geweldig mooie fluorieten uit Rogerley, Engeland. Deze zijn groen en kleuren in daglicht blauw. Deze eigenschap dat ze bij daglicht kunnen verkleuren noemen we daglichtfluorescentie. Dit kunnen maar weinig mineralen en mede daardoor zijn dit erg geliefde fluorieten. De oorzaak van deze daglichtfluorescentie ligt waarschijnlijk in de aanwezigheid van een zeer kleine hoeveelheid REE (Rare Earth Elements) als sporenelement in het kristalrooster van de kristallen.
Bij mineralen is het vaak zo dat in het kristalrooster bij de groei van het mineraal ‘onzuiverheden’ meegroeien. Denk aan elementen die niet direct in dat mineraal thuis horen. Deze krijgen een plek in het mineraal en geven het mineraal kleur. Soms kan het zo zijn dat een ingesloten element (sporenelement) een plekje in het daadwerkelijke kristalrooster inneemt en het atoom dat daar eigenlijk hoort te zitten van zijn plek is gekomen en elders in het rooster rondzwerft. Ook kan het zo zijn dat het sporenelement in de tussenruimtes van het rooster zit. In het eerste geval, dat een sporenelement in de plaats van een regulier atoom zit, is het vaak zo dat bij verandering van de omstandigheden, vaak is dat verhitting of bestraling, dit ‘defect’ opgeheven wordt en het atoom dat er hoort te zitten zijn plekje weer inneemt. Het mineraal verliest dan zijn kleur. Dit is bijvoorbeeld het geval bij veel paarse fluorieten. Als deze fluorieten worden blootgesteld aan zonlicht (UV) dan verdwijnt de kleur. Ook door bestraling kan de kleur veranderen. Daarom is het verstandig om fluorieten niet in zonlicht te leggen.

Folklore, mythologie en geschiedenis
Fluoriet is al lange tijd een geliefd mineraal. De Egyptenaren maakten er amuletten en scarabeeën van. De Romeinen gebruikten het om voorwerpen van te maken en sieraden. Vooral mooie kommen en schalen van fluoriet waren geliefd.
In de folklore is verder weinig bekend van het gebruik van fluoriet in Europa. Het is een relatief zacht mineraal, dus voor gebruiksvoorwerpen en sieraden was het niet heel praktisch en duurzaam. Alleen vanuit esthetisch oogpunt, als sieraad omdat het zo mooi was. Fluoriet werd ook enige tijd vermalen gebruikt als medicijn, maar dat is niet erg gezond.
In China is het een bijzonder geliefd mineraal dat veel wordt gebruikt, vooral de groene fluoriet is belangrijk in de Chinese cultuur omdat dit staat voor bescherming.

Engelsen waren in het verleden, vooral in de Victoriaanse tijd, gek op fluoriet in sieraden en kleine gebruiksvoorwerpen. Vooral de beroemde ‘Blue John’ fluoriet uit Castleton werd veel gebruikt in juwelen en voor schalen, bekers en allerlei andere voorwerpen. Blue John fluoriet moet gestabiliseerd worden voor het verwerkt kan worden, daarom kunnen voorwerpen die hiervan gemaakt zijn soms wat anders aanvoelen. In sommige culturen in de wereld is fluoriet de steen van de regenboog.

Fakes & frauds
Helaas wordt met fluoriet best veel geknoeid. Geslepen fluoriet voorwerpen als staven, hangers en obelisken in diverse kleuren zijn helaas niet altijd fluoriet, maar soms gewoon glas.
Als je blauwe fluoriet ziet kan het zijn dat deze blauw is door bestraling. De laatste jaren wordt dit steeds vaker gedaan. Een indicator voor een bestraalde fluoriet is dat door de bestraling een deel van de andere mineralen op het stuk meekleuren. Zo worden calciet en kwarts bruin door bestraling. Dolomiet kleurt niet mee, blijft wit, daarom is het juist bij blauwe fluoriet op witte dolomiet extra oppassen.
Ook de vorm van fluoriet wordt soms door de mens bijgewerkt. Er duiken de laatste tijd steeds meer bolvormige (botryoidale) fluorieten op. Deze komen van nature voor, maar zoals met veel dingen… het is zeldzamer, dus duurder, dus is er markt voor namaak. Fluoriet wordt dan in deze bolvorm gefreesd en ingesmeerd met olie om de doffe buitenlaag weer mooier te maken.

De eerder genoemde ‘Blue John’ fluoriet is nog steeds populair, helaas is veel wat tegenwoordig onder deze naam verkocht wordt geen echte Blue John. Blauwe fluoriet hangers zijn vaak bestraalde fluoriet of zelfs glas. Echte Blue John is ook niet helderblauw, maar paars met geel.