Dubbeleinder kwartskristallen

Een zogenaamde ‘dubbeleinder’ is een kristal dat aan beide uiteindes ‘getermineerd’ is, uitgegroeid in de betreffende kristalvorm. Zo’n kristal heeft dus niet met 1 kant vastgezeten aan de matrix tijdens de groei, maar is vrij gegroeid. Een andere term die soms gebruikt wordt voor zo’n vrijgegroeid kristal is een ‘floater’, maar niet iedere floater is automatisch een dubbeleinder. Dubbeleinders (double terminated crystals, DT crystals in het Engels) komen bij allerlei mineralen voor, maar het bekendste zijn toch wel de kwarts dubbeleinders. Iedere macrokristallijne kwartsvorm met duidelijke kristallen kan dubbeleinders hebben, je ziet amethist dubbeleinders, rookkwarts dubbeleinders en vooral vaak bergkristal dubbeleinders. Zoals net al gezegd, een kwarts dubbeleinder kristal kan alleen ontstaan als het vrij de ruimte heeft om te groeien in het silica-rijke mengsel waaruit het ontstaat. Het groeit niet vast aan een matrix (moedergesteente) en ‘zweeft’ bij de groei dus in de substantie waaruit het groeit. Wel kan het na de groei vast komen te zitten in een cluster of in matrixgesteente. In principe is dit hoe een kristal groeit als het ongehinderd kan groeien, met aan beide zijden dezelfde ‘terminatie’. Daarom kan ook een (gedeeltelijke) dubbeleinder groeien op en over een reeds bestaand kristal, het heeft aan de boven en onderkant ruimte om volledig uit te groeien, bij de aanhechting aan het onderliggende kristal soms gedeeltelijk. In zo’n geval spreek je van een ‘scepter’. Sommige heldere kwartsen kunnen zwart zijn dankzij koolstof/petroleum inclusies en zelfs bewegende bubbels in het kristal hebben, zogenaamde ‘enhydro’s’.

‘Diamanten’
Hele heldere dubbeleinder kwartskristallen staan ook wel bekend als ‘diamanten’. Het bekendste voorbeeld hiervan is wel de ‘Herkimer diamant’. Met echte diamanten heeft het niets te maken, kwarts is een heel ander mineraal dan diamant. Maar de bijnaam is ontstaan omdat ze zo mooi helder zijn en lijken op mooi geslepen diamantjes. Als je kwartskristalletjes gaat zoeken in de natuur dan lichten die hele heldere glinsterkristallen zo mooi op in het zonlicht dat het ook lijkt alsof er diamantjes op de grond liggen. Geen wonder dat men vroeger deze kwartsjes die bijnaam gaf.

Maar dubbeleinder kwartsen komen op veel meer plekken voor dan alleen in Herkimer Co, New York. Sommige vindplaatsen staan bekend om hun ‘diamanten’, dubbeleinder kwartsen. In de handel krijgen al deze dubbeleinder kwartskristallen vaak de bijnaam ‘Herkimer’, maar dat is onjuist. Een Herkimer is alleen een echte Herkimer als deze ook daadwerkelijk uit Herkimer County, New York, komt. Andere dubbeleinders mogen die naam dus niet dragen.

Andere bekende ‘diamanten’, dubbeleinder kwartskristallen zijn:

– Mirabeau diamanten: Uit Mirabeau, Drôme, Frankrijk. Deze zitten vaak in grijsbruine septarie-knollen.
– Schaumburger diamanten: Deze komen uit Duitsland, uit de omgeving van Schaumburg waar een aantal groeves zijn waar deze kwartsen gevonden worden. Het zijn meestal geen losse kristallen, maar dubbeleinders op een eerder gegroeid kristal, een zogenaamde ‘scepter’ in een kleine geode.
– Suttroper diamanten: Dit zijn losse, soms best grote, dubbeleinders uit Suttrop bij Warstein, Duitsland, soms ook uit andere groeves zoals bij Bleiwasche. Deze kwartsen zijn, in tegenstelling tot de andere ‘diamanten’ niet doorzichtig. Ze zijn melkwit en ondoorzichtig. Duitsers noemen dubbeleinder kwarts ook wel ‘Autigener quartz’, deze aanduiding zie je vaak staan bij deze dubbeleinders uit Suttrop.
– Carrara diamanten: Dit zijn kraakheldere kwartskristallen (lang niet altijd dubbeleinders, de naam wordt ook gebruikt voor ‘gewone’ kristalen van daar) die gegroeid zijn in de beroemde marmer van de groeves rondom Carrara, Italië.
– Buxton diamanten: Dit zijn kleine heldere kwartsdubbeleinders uit de omgeving van Buxton, Engeland. Er is daar zelfs een plek die ‘Diamond Hill’ genoemd wordt. In de Victoriaanse tijd was het ‘diamanten’ zoeken bij Buxton een geliefde bezigheid. Ze komen voor in matrix, maar ook als losse kristallen, uitgespoeld uit de matrix. Andere bekende Engelse ‘diamanten’ zijn ‘Bristol diamonds‘ en ‘Cornish diamonds‘.

En zo zijn er nog een hele hoop meer ‘diamanten’ die vaak genoemd worden naar de plek waar ze gevonden zijn. Omdat de naam Herkimer echter zo is ingeburgerd en synoniem staat voor perfecte heldere dubbeleinders gebruiken handelaren deze naam of een afgeleide ervan vaak om hun heldere dubbeleinders van andere vindplaatsen aan te prijzen. Zo zijn er tegenwoordig ‘Thaikimers‘ uit Thailand en ‘Pakimers‘ uit Pakistan.

Vooral de Pakistaanse dubbeleinders zijn vaak erg mooi en helder en lijken sterk op Herkimers. Check daarom goed waar je ‘Herkimer’ vandaan komt voor je deze koopt. Niet dat de Pakistaanse minder mooi zijn, maar het is wel zuur wanneer je hoopt een echte Herkimer uit Amerika te kopen en hij daar dan niet vandaan komt.
Wist je dat we in Nederland ook onze eigen ‘diamanten’ hebben? Bij de Lochemse Berg in de Achterhoek zijn afgerolde heldere kwarts steentjes gevonden die de bijnaam ‘Lochemse diamant’ hebben gekregen.