Citrien

Chemische formule: SiO₂
Hardheid 7
Kristalstelsel: Trigonaal
Streepkleur: Wit
Breuk: Schelpvormig
Voorkomen: Citrien komt onder andere uit Brazilië, Afrika en Madagascar. Ook in Europa komt citrien voor, onder andere in Frankrijk en Rusland.

Het is niet moeilijk te raden waar de naam vandaan komt, die is afgeleid van het Latijnse citrina, vanwege de gele kleur van de steen. De eerste vermelding die we in de geschiedenis zien van de naam ‘citrien’ komt uit de 16e eeuw. Georg Bauer (Georgius Agricola), een Duits mineraloog, beschreef in zijn werk De Natura Fossilium (1546) een gele variëteit van kwarts die, wanneer het naar het zonlicht gedraaid wordt, een gele kleur als die van citroen heeft.

De oorsprong van de kleur van citrien is een onderwerp waar nogal wat discussie over bestaat. Men gaat er van uit dat de meeste citrien zijn kleur dankt aan aluminium die in combinatie met natuurlijke straling kleur geeft aan de kwarts. Deze citrien verliest kleur als het verhit wordt boven 200 graden en krijgt deze terug wanneer het weer wordt blootgesteld aan de juiste hoeveelheid gammastraling.
Er bestaat een vermoeden dat ijzer ook een rol zou kunnen spelen in het ontstaan van een gele kleur in kwarts, omdat kunstmatige kwarts die groeit in een oplossing met ijzer geel wordt. Vooralsnog is dit alleen bekend van lab-grown kwarts. Er zijn tegenwoordig echter een aantal locaties waar gele ijzerhoudende kwarts gevonden wordt die als citrien op de markt gebracht wordt (o.a. Bolivia). Of deze ook onder de definitie citrien mogen vallen is onderwerp van discussie. De ‘citrien’ uit Marokko die nu veel op de markt komt dankt zijn kleur aan koolwaterstof insluitsels.
Citrien is alleen citrien als het de gele kleur heeft door de genoemde ingesloten elementen in het kristalrooster. Kwarts die een gele kleur heeft door andere inclusies zoals bijvoorbeeld ijzermineralen/limoniet of andere gele mineralen, is geen citrien.

Er bestaat een groot verschil in de benadering van citrien tussen mineralogen en gemmologen (edelsteenkundigen). Voor mineralogen is citrien alleen echt citrien wanneer het op natuurlijke wijze de gele kleur heeft gekregen en vooralsnog is ook de heersende opinie dat de reden van deze kleur het element aluminium moet zijn. Voor gemmologen ligt dat iets anders. zij erkennen alle gele kwartssoorten die de kleur danken aan ‘verdwaalde’ elementen in het kristalrooster als citrien en maken daarbij ook geen onderscheid tussen reden van de kleur. Dit kan dus ook ijzer (als element, niet als ingesloten ijzermineralen) zijn of zelf behandeling door bestraling of verhitting. Dat houdt in dat voor een gemmoloog bestraalde kwarts die door die behandeling een gele kleur heeft gekregen of verhitte amethist ook als citrien verkocht mag worden. De behandeling moet echter wel vermeld worden. Dit zorgt natuurlijk voor ontzettend veel verwarring en discussie tussen mensen die vanuit de mineralogische kant kijken en edelsteenkundigen.

Folklore, mythologie en geschiedenis
Er is niet heel veel met zekerheid bekend over het gebruik van citrien in het verleden. In de Bijbel wordt gesproken over een ‘gouden steen’, sommige mensen menen dat het hier om citrien gaat, maar het ligt meer voor de hand dat ze daarmee topaas bedoelen. Topaas en citrien werden lange tijd met elkaar verward. In de late middeleeuwen pas werd het regel dat citrien de gele variant van kwarts was en topaas een ander mineraal. In de oudheid werd citrien gebruikt om te beschermen tegen het gif van slangen. Ook werd het de koopmans-steen genoemd of merchant’s stone of money stone, omdat het zou helpen
handel succesvol te maken.
Citrien werd door de Romeinen gebruikt in beschermende amuletten, het zou volgens oude geschriften helpen tegen angst, geweld, verslaving en vergif. Ook in de Middeleeuwen was citrien een geliefde steen in amuletten en juwelen, gedacht werd dat het de dragen zou opmonteren omdat het een ‘zonnige’ steen was. De Schotten verwerkten citrien in het de sgian dubh, de traditionele Schotse dolk. Koningin Victoria maakte citrien populair in Schotland en Engeland door het veelvuldig te gebruiken in haar sieraden.

Fakes & frauds
Helaas is veel goedkope citrien in de handel die geen echte citrien is, maar verhitte amethist of bestraalde (rook)kwarts. Het is niet zo heel moeilijk om goede citrien te onderscheiden van verhitte amethist. Let op de volgende dingen:
– Echte citrien is groen-geel of lichtbruin-geel, verhitte amethist altijd oranje of bruin.
– Echte citrien heeft meestal een wat meer egale of zacht verlopende kleurverdeling, is dus van aanzet tot punt redelijk dezelfde kleur. verhitte amethist daarentegen heeft vaak een duidelijke witte aanzet en bruine-oranje punten. Wat niet per definitie inhoudt dat alle citrien met een wat troebele aanzet nep is. Vooral bij citrien uit Madagascar wil dit nog wel soms voorkomen, maar ook Congo citrien heeft dit soms.
– Echte citrien komt niet in geodes voor, amethist wel. Als je stuk er uit ziet als een deel van een geode met kleine kristalpunten is het nagenoeg altijd verhitte amethist. Kijk daarbij ook naar de matrix, het moedergesteente, is deze donkergroen dan is het vaak een deel van een Braziliaanse amethist geode.
– De prijs, echte citrien is prijzig
– Echte citrien vertoont in heel lichte mate dichroisme, verandering van kleur bij verschillende lichtinval.
Soms wordt verhitte amethist Madeira citrien of Bahia citrien genoemd, maar deze namen zijn tegenwoordig wat in onbruik geraakt.

Ook wordt geel gekleurde kwarts of zelfs geel gekleurd glas verkocht als zijnde citrien. Deze zijn vaak opvallend lichtgeel van kleur. En er is lab grown gele kwarts in de handel als ‘citrien’.

Af en toe wordt citrien ook verkocht als zijnde het duurdere en hardere mineraal topaas. in gefacetteerde vorm noemen ze dit ‘gold topaz’.

Er bestaat ook een mineraal dat ametrien genoemd wordt, daarmee wordt gesuggereerd dat het een combinatie is van amethist met citrien, maar dit is niet geheel juist.

Zie hier een filmpje over het herkennen van gebrande amethist en echte citrien:

https://www.youtube.com/watch?v=p3EqmwoSzBQ