I am really sorry, this blog is not available in English. This is a tekst in which I explain to my Dutch readers how the UK electoral system works.
De afgelopen weken heb ik op de Puffins and Pies Facebook pagina proberen uit te leggen hoe de verkiezingen in de UK in elkaar steken en waar de partijen staan in de Brexit discussie. Dit naar aanleiding van de aanstaande verkiezingen op 12 december. In dit blog staan deze teksten gebundeld als totaal overzicht.
Wie is de baas in Groot-Brittannië?
Dat is een makkelijke vraag. Queen Elizabeth II natuurlijk. Maar is zij ook werkelijk de baas? Hoeveel macht heeft ze eigenlijk?
Aangezien het Verenigd Koninkrijk een constitutionele monarchie is, is de macht van de koningin beperkt. Zij is in naam staatshoofd, Head of State, maar heeft zich ten aller tijde te houden aan de grondwet, de constitutie, en de daadwerkelijke macht ligt bij het parlement, waarvan een deel gekozen is door het volk.
De macht in de UK is opgedeeld, net als in veel andere landen, om te voorkomen dat niet alle macht in handen van 1 persoon kan komen te liggen. De UK heeft de volgende verdeling:
– De wetgevende macht ligt in handen van de ‘Queen-in-Parliament’. Dit is de koningin plus het parlement bestaande uit het Hogerhuis (House of Lords) en het Lagerhuis (House of Commons). In de praktijk betekent dit dat wetten gemaakt worden door het parlement en goedgekeurd ofwel ondertekend worden door de koningin (Royal Assent), waarmee ze in werking treden. De koningin heeft grondwettelijk gezien de macht om een wet af te keuren door deze niet te ondertekenen. Hier maakt ze echter nooit gebruik van en de laatste 300 jaar is het ook niet voorgekomen dat een staatshoofd weigerde een wet te ondertekenen. Dit concept van Queen-in-Parliament geldt trouwens niet voor het Schotse parlement.
– De uitvoerende macht ligt bij de regering. Dit zijn alle ministers en de Prime Minister (PM), samen vormen zij het kabinet. Omdat de regering deel uitmaakt van het Lagerhuis, zijn zij dus ook betrokken bij de wetgevende macht. Daarom valt het Britse systeem niet onder de bekende en veelgebruikte ‘Trias Politica’ waarbij alle drie de machten zuiver gescheiden zijn, maar is dit een zogenaamd monistisch systeem waarbij de wetgevende en de uitvoerende macht veel nauwer met elkaar verweven zijn.
– De controlerende of rechterlijke macht ligt bij het hooggerechtshof en de verschillende rechtbanken die onafhankelijk van de politiek functioneren.
De koningin heeft feitelijk dus heel beperkte macht. Maar toch heeft ze wel een aantal belangrijke rechten. Zo mag ze het parlement deels ontbinden (het Lagerhuis) en alle ministers naar huis sturen. Ook mag ze de Prime Minister ontslaan en een andere aanstellen. Dit zal ze echter nooit doen. Iedere handeling die ze uitvoert doet ze op aanraden van de regering. Zo zal ze niet zo maar een Prime Minister ontslaan als hij haar niet aanstaat. Maar mocht zich een situatie voordoen waarbij de PM door een motie van wantrouwen wordt weggestuurd en hij weigert te gaan, dan mag zij optreden door hem op advies van de ministers en raadgevers naar huis te sturen.
Als er sprake is van een zogenaamd ‘Hung Parliament’, dat is wat wij in Nederland een minderheidskabinet noemen, dus de regerende partijen hebben dan geen meerderheid in de kamer, dan mag zij een soort scheidsrechterrol op zich nemen en een Prime Minister aanwijzen die in haar ogen de belangen van het volk het beste kan dienen. In de praktijk zal dit toch de kandidaat zijn van de grootste partij, maar dat is niet noodzakelijk.
De koningin mag ook het parlement tijdelijk opschorten. Dat heeft ze onlangs gedaan toen Boris Johnson graag zag dat het reces langer duurde en er minder tijd over was voor de Brexit debatten. Zij heeft dit gedaan, maar op aanraden van Johnson, dit was niet haar eigen beslissing, ze volgde hierin haar PM. Hier kregen we ook een voorbeeld van hoe de controlerende macht werkt, het Hooggerechtsnof verklaarde dit besluit onwettig en het parlement moest de zittingen hervatten.
De koningin spreekt in het openbaar dus altijd de taal van haar regering. Haar toespraak bij de opening van het parlement, de Queen’s Speech, wordt geschreven door de Prime Minister, zij leest het enkel voor.
Naast alle politieke rechten en verplichtingen heeft de koningin ook een aantal bijzonder rechten. Zo bezit ze alle zwanen op de Thames, zijn alle dolfijnen, walvissen en steuren in de territoriale wateren haar eigendom, hoeft ze geen belasting te betalen (doet ze wel, vrijwillig), heeft ze geen rijbewijs nodig en mag ze zonder paspoort de wereld rondreizen. Ze mag mensen ridderen, titels geven en ordes in het leven roepen. Ze is onschendbaar en het is strafbaar om haar aan te klagen. Ze is ook de hoogste bevelhebber van het leger en mag als enige de oorlog verklaren aan een ander land. Queen Elizabeth is inmiddels 93, maar dat ze zal aftreden is zeer onwaarschijnlijk. Het is niet dat het niet mag, maar dat is eigenlijk ‘not done’ in de Britse Royal Family. Je bekleedt het ambt tot aan je dood. De laatste keer dat een staatshoofd aftrad was begin 20e eeuw. Elizabeth’s oom, koning Edward VIII trad in 1936 af omdat het parlement geen goedkeuring wilde geven voor zijn voorgenomen huwelijk met de Amerikaanse, gescheiden Wallis Simpson.
Als Elizabeth overlijdt zal ze hoogstwaarschijnlijk worden opgevolgd door haar zoon, Charles, Prince of Wales. In de UK wordt een koning of koningin, in tegenstelling tot in Nederland, gekroond. Dat wil zeggen dat de kroon door de aartsbisschop van Canterbury op het hoofd van het nieuwe staatshoofd wordt geplaatst. In Nederland wordt een koning of koningin niet gekroond, maar ingehuldigd. Koning Willem Alexander kreeg bij zijn inhuldiging in 2013 de kroon dan ook niet op zijn hoofd geplaatst.
Behalve staatshoofd is de Queen Elizabeth ook het hoofd van de Anglicaanse kerk.
Het Britse parlement
The Houses of Parliament, ofwel Palace of Westminster, is één van de meest iconische bouwwerken in Londen en iets dat je gezien moét hebben als je de stad een bezoek brengt. Dit gebouw is het kloppende hart van de Britse politiek. Hier huist het Britse parlement. Net als in Nederland kent het Britse parlement een tweekamerstelsel. Maar het bestaat uit drie organen. Allereerst de soeverein vorst, in dit geval Koningin Elizabeth. Wat haar rol is hebben we de vorige keer bekeken. Zij maakt deel uit van het parlement (Queen-in
-Parliament). Daarnaast zijn er twee ‘kamers’, het Lagerhuis, House of Commons en het Hogerhuis, House of Lords. Het House of Commons is redelijk goed te vergelijken met onze Tweede Kamer. House of Lords is echter een heel ander verhaal. Daarover straks meer.
Het Lagerhuis of House of Commons is, de naam zegt het al, de plek voor de ‘gewone’ mensen, de volksvertegenwoordiging. Hierin zitten 650 MP’s, Members of Parliament, die ieder een stad of district vertegenwoordigen en zijn aangesloten bij een politieke partij. Zij worden gekozen door de kiesgerechtigde bevolking van het Verenigd Koninkrijk voor een periode van 5 jaar. De ministers en premier maakt deel uit van het House of Commons, zij horen dus bij die 650 kamerleden. Dit in tegenstelling tot Nederland, waar de ministerraad buiten de 150 leden van de Tweede Kamer valt. Het House of Commons heeft verschillende taken binnen de wetgevende macht. Het belangrijkste hierbij zijn het bestuur van het land en het maken van wetten. Een wet die hier gemaakt en goedgekeurd wordt, gaat dan naar het House of Lords om daar bekeken en gekeurd te worden. In het Lagerhuis zitten vertegenwoordigers van de verschillende politieke partijen. Er zijn de regeringspartijen, dus de grootste partij van de laatste verkiezingen aangevuld met andere partijen in een coalitie. De ministers en andere woordvoerders van posten of portefeuilles zitten op de voorste banken naast de Prime Minister aan de rechterhand van de Speaker. Dat zijn de zogenaamde ‘frontbenchers’. Dan is er het schaduwkabinet, dit is een deel van de oppositie die voor iedere ministerspost een schaduwminister kent die de boel van de andere kant in de gaten houdt en zich heel specifiek met 1 bepaalde post bezighoudt. Deze zitten aan de overkant op de voorste bank, de Opposition frontbencher. En er is de rest van de leden van de regerende partijen en van de oppositie. Dat zijn de ‘backbenchers’, de achterste banken. Debatten in het Lagerhuis kunnen erg vermakelijk zijn om naar te kijken. Het kan er fanatiek en hectisch aan toe gaan en er worden dingen gezegd die hier in de Nederlandse politiek volstrekt ondenkbaar zijn. Om te voorkomen dat het een chaos wordt en iedereen maar schreeuwt en niet luistert, is en de ‘Speaker of the House’. Dat is die man die in de grote stoel vooraan zit en telkens heel luid ‘Order, order’ roept. Hij moet alle debatten leiden, zorgen voor orde en er op toe zien dat iedereen het woord krijgt en elkaar met respect behandelt. De Speaker is de belangrijkste functie in het Lagerhuis na die van de Prime Minister. Hij heeft stemrecht, maar zal zich vanwege de verplichte objectiviteit meestal onthouden van stemming. Bij een gelijk aantal stemmen mag zijn stem de doorslag geven, maar hij hoeft niet te stemmen. Doet hij dit wel, mag hij niet zijn eigen voorkeur uitspreken, maar moet kiezen wat op dat moment voor de politieke gang van zaken en voor het volk de beste keuze is. Hij is niet verbonden aan een partij. Op het moment dat hij gekozen wordt als Speaker moet hij alle banden en affiniteiten met zijn partij verbreken. Tot afgelopen week was de Speaker of the House of Commons John Bercow. Hij is over de hele wereld een soort beroemdheid geworden vanwege de humoristische wijze waarop hij de verhitte Brexit debatten leidde. Deze week is hij gestopt en is opgevolgd door Sir Lindsay Hoyle.
Het House of Lords is het Hogerhuis met op dit moment 792 leden (het aantal leden staat niet vast, is wisselend). De naam zegt al dat hier de ‘Lords’ zitten, de mensen met een adelijke titel. Binnen het House of Lords zijn twee groepen. Er zijn de Lords Spiritual, dat zijn 26 van de hoogste en langst dienstdoende (aarts)bisschoppen van de Anglicaanse kerk. 5 Bisdommen zijn altijd vertegenwoordigd, namelijk Canterbury, Winchester, York, Durham en Londen. De 26 (aarts)bisschoppen horen niet tot een politieke partij.
De Lords Temporal zijn mensen met een adelijke titel. Een overgroot deel zijn niet erfelijke titels die alleen aan een individu voor het leven gegeven zijn en niet door zijn of haar kinderen geërfd kunnen worden. Het concept van ‘hereditary peers’ binnen het Hogerhuis, dus het overgaan van zetel van vader op zoon, is in 1999 grotendeels afgeschaft. Er zijn nog slechts 92 zetels die wel aan families toebehoren en dus van vader op zoon overerven. De mensen met een niet erfelijke titel zijn aangewezen door de koningin als lid van het Hogerhuis, meestal op voordracht van de dan regerende Prime Minister. De Lords Temporal hebben zitting voor het leven, dus niet voor een bepaalde tijd. Zij horen grotendeels bij politieke partijen, maar er zijn ook ‘crossbenchers’ die bij geen partij horen. Het House of Lords wordt dus niet gekozen door het volk en is geen directe volksvertegenwoordiging.
In principe wordt iedere wet die het Lagerhuis maakt vervolgens aan het Hogerhuis voorgelegd. Zij moeten deze wet dan goedkeuren. Maar… ze kunnen wetten niet afkeuren. Hooguit vertragen tot twee keer de daarvoor gestelde termijn. Daarna mag het Lagerhuis besluiten de wet over het Hogerhuis heen te tillen en te laten goedkeuren door de koningin.
Zogenaamde ‘Money bills’, wetten omtrent belastingen, worden niet aan het Hogerhuis voorgelegd, zij hebben daar geen zeggenschap over.
Wat doen ze dan wel? Ze bekijken de gemaakte wetten, stellen eventueel aanpassingen voor en kunnen er voor zorgen dat de wet nogmaals goed bekeken moet worden. Een soort kwaliteitscheck van de wet zodat niets overhaast besloten wordt. En Lords mogen ministerposten bezetten in het Lagerhuis als ze dat gevraagd wordt.
De Hoofdrolspelers van deze verkiezingen
De periode tussen het uitschrijven van een verkiezing en het binnenkomen van de verkiezingsuitslag heet de ‘Purdah’. Een tijd zonder echt krachtig landsbestuur waarin van iedereen binnen de politiek gevraagd wordt zich netjes te gedragen en van lokale besturen verwacht wordt dat ze geen ingrijpende besluiten nemen of plannen presenteren. In deze periode publiceren partijen hun ‘Manifesto’, waarin ze vertellen wat ze van plan zijn met het land als ze gekozen worden.
Groot-Brittannië kent een meerpartijenstelsel, net als Nederland. Dat wil zeggen dat er een heel aantal politieke partijen zijn die de strijd met elkaar aangaan om de gunst en vooral de stem van de kiezer.
De partij die op dit moment het grootste is in het Lagerhuis en dus regeert is de Conservatieve partij, the Conservatives. De officiële naam van de partij is The Conservative and Unionist Party. Zij zijn in 1834 voorgekomen uit de Tory Party, de Tories. Deze naam wordt tot op de dag van vandaag nog steeds gebruikt wanneer het over de conservatives gaat. In het verleden waren de Tories de partij van de adel en de rijken. De term Tories is eigenlijk een scheldnaam en betekent zo veel als rovers of dieven (van het Gaelic tóraidh). De naam geeft het al een beetje weg natuurlijk, maar het is een conservatieve, dus behoudende partij. In het politieke spectrum zitten ze rechts van het midden. Het zijn de liberalen, mensen die het liefst zo weinig mogelijk staatsbemoeienis zien, een vrije-markt economie nastreven en, zoals de toevoeging ‘Unionist’ al suggereert, het land graag bij elkaar wil houden. Twee van de beroemdste en meest invloedrijke Prime Ministers van de vorige eeuw waren van deze partij, Winston Churchill en Margaret Thatcher. Op dit moment is Boris Johnson hun voorman en als ze de verkiezingen winnen zal hij hoogstwaarschijnlijk Prime Minister blijven. Hun belangrijkste punt tijdens deze verkiezingen is een snelle Brexit. Ze beloven dat ze voor de deadline van 31 januari 2020 een Brexit met deal door het parlement zullen krijgen als ze gekozen worden.
Hun belangrijkste tegenstander in de aanstaande verkiezingen is de Labour partij van Jeremy Corbyn. Zij zijn een centrum-linkse partij die staat voor de werkende klasse (labour = arbeid). Zij zijn juist voorstander van meer overheidstoezicht, het verbeteren van de positie van de werkende mensen en sociale zekerheid. Ze zijn dan ook voortgekomen uit socialistische verenigingen en vakbonden in 1900. Tony Blair en zijn opvolger Gordon Brown waren Labour Prime Ministers, net als Attlee en Wilson. Tegenwoordig wordt de partij dus geleid door Jeremy Corbyn. Ze zijn de 2e partij van het land en zijn de leidende oppositiepartij. Hun belangrijkste punt bij deze verkiezingen is het uitschrijven van een nieuw Brexit referendum. Ze willen de mensen een ‘Final Say Vote’ geven. Hun belofte is dat er (als ze gekozen worden) binnen 3 maanden een goede deal op tafel ligt en het volk de keuze krijgt tussen vertrekken uit de EU met die deal of in de EU blijven.
Dan zijn er nog een paar kleinere partijen die een belangrijke rol kunnen gaan spelen als het gaat om het vormen van coalities.
De Liberal Democrats (kortweg LibDem) is een relatieve jonge partij met oude wortels. Zij zijn in 1988 opgericht, maar komen voor uit de Whig Party, de vroegere tegenpartij van de Tories. Net als Tories is ook Whigs geen vriendelijke naam, het komt van whiggamor, een term die vroeger gebruikt werd voor Schotse veedrijvers. De Liberal Democrats zijn een fusie van de Liberal Party, de opvolgers van de oorspronkelijke Whigs, en de Social Democratic Party. Hun leider op dit moment is Jo Swinson. Zij zijn tegen Brexit en willen het liefst in de EU blijven.
De SNP is de Scottish National Party. Zij staan voor de belangen van Schotland en willen het liefste een nieuw referendum waarin de Schotten mogen beslissen of ze zich los willen maken van Groot-Brittannië. Van oorsprong zijn ze een sociaal-democratische partij. Zij willen liever geen Brexit. Hun voorvrouw is Nicola Sturgeon.
De DUP is de Noord-Ierse Democratic Unionist Party. Deze partij is in 1971 opgericht door Ian Paisley en staat voor een samenblijven met Groot-Brittannië. Zij steunden de afgelopen jaren de Conservatives toen zij in de verkiezingen van 2017 hun absolute meerderheid kwijt waren geraakt. Hiermee zijn ze, ondanks dat het geen grote partij is, toch van invloed geweest op de politiek van de afgelopen jaren. Partijleider is Arlene Foster. Zij zijn voor een brexit, maar hebben grote bezwaren tegen een no-deal Brexit en een harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland.
The Brexit Party is een nieuwe partij, in januari van dit jaar opgericht, door de illustere anti-EU campaigner Nigel Farage. Hun doel is simpel, Groot-Brittannië moet de EU verlaten. Farage was eerder de leider van UKIP, de UK Independence Party en de drijvende kracht achter het Brexit referendum van 2016. Zij hebben besloten om bij deze verkiezingen de Conservatives te steunen en te gaan voor de Brexit deal van Johnson en een snelle aftocht uit de EU.
Andere kleine partijen zijn
– Plaid Cymru, de partij van Wales.
– De Groenen, Green Party. Deze bestaat uit 3 verschillende groene partijen in Wales+Engeland, Noord Ierland en Schotland.
– Sinn Féin, de Noord-Ierse partij die juist wel voor 1 Ierland is.
– SDLP, een Noord Ierse sociaal-democratische labour partij.
– Ulster Unionist Party, ook een Noord-Ierse partij die staat voor Noord-Ierland als deel van Groot-Brittannië.
– Independent Group for Change (Change UK), zij zijn een groep onafhankelijke mensen die geen bepaalde politieke koers of kleur hebben, maar het lange-termijn landsbelang steunen. Opgericht in 2019. Ze zijn een pro-EU partij. Ze steunen het plan van Labour voor een nieuw referendum en zullen dan campagne gaan voeren voor de EU.
– Alliance Party of Northern Ireland, ook een Noord-Ierse partij. Van huis uit ook unionisten.
Het kiesstelsel
De Britten hebben een iets ander kiesstelsel dan wij hier in Nederland. Zij hebben een systeem waarbij op een regionale kandidaat van een partij gestemd wordt. Het is dus niet zo dat er in het hele land hetzelfde stembiljet met dezelfde mensen er op wordt gebruikt. Iedere plaats of district heeft zijn eigen kandidaten, 1 per partij. De kandidaat met de meeste stemmen wint dat district. Dit systeem noemen ze het ‘First past the post’ systeem.
Stemgerechtigd is iedereen van 18 of ouder die de Britse nationaliteit heeft. Staatsburgers van Ierland, de Commonwealth landen en de EU kunnen kiesrecht aanvragen als ze kunnen aantonen dat ze langere tijd in de UK wonen. Je moet je voorafgaand aan de verkiezingen registreren als kiezer met een adres. Het opgegeven adres bepaalt in welk district je mag kiezen. Dit registreren vindt automatisch plaats in een verplichte jaarlijkse registratieronde van kiesgerechtigden op ieder adres. Als er afwijkende omstandigheden zijn kun je voorafgaand aan de verkiezingen een verzoek indienen om toch in jouw kiesdistrict te mogen stemmen, bijvoorbeeld als je elders tijdelijk werkt of studeert. Sta je om wat voor reden dan ook niet in de ‘electoral register’, mag je niet stemmen.
Op de dag van de verkiezingen gaat iedereen naar het stembureau om daar zijn of haar stem uit te brengen. Stemmen per post of door een gemachtigde mag op aanvraag.
Waar je hier in Nederland een anoniem stemformulier krijgt, is dat in de UK niet zo. De stemformulieren zijn genummerd en iedere kiezer heeft een nummer. Op een lijst wordt nummer van de kiezer en nummer van uitgegeven stembiljet bijgehouden. Deze gegevens worden na de verkiezing verzegeld en mogen niet ingezien of gebruikt worden, tenzij er een hertelling van de stemmen plaats moet vinden. En in dat geval kunnen de gegevens alleen worden ingezien op last van de rechter.
Op het stembiljet staan de namen van de mensen die in dat district de partijen vertegenwoordigen. Er mag op 1 persoon gestemd worden. Er staat per partij maar 1 persoon op het stembiljet, je hoeft dus niet, zoals hier in Nederland, ook nog te kiezen op wie van de partij je kiest. Ieder district vaardigt dus 1 MP (Member of Parliament) van de partij met de meeste stemmen af naar het Lagerhuis. Soms is een kiesdistrict 1 stad, soms een wat groter district in landelijke gebieden. Londen is opgedeeld in meerdere kiesdistricten (wel 73 districten binnen Greater London).
Eigenlijk is het kiesstelsel heel eenvoudig. Degene met de meeste stemmen in dat district krijgt de MP-zetel voor het district. In een aantal gebieden is het vrij duidelijk wie gekozen gaat worden. Dat zijn de districten die vaak jaren achtereen dezelfde politieke kleur kiezen. Maar er zijn ook een heel aantal plekken waar dit minder duidelijk is. Vooral bij verkiezingen waar andere dingen op het spel staan dan enkel het kiezen van een volksvertegenwoordiger. Zoals bijvoorbeeld bij deze verkiezingen, waar de uitslag van de verkiezingen ook het verloop van de Brexit grotendeels zal bepalen. De meeste campagne wordt uiteraard gevoerd in de districten waar ‘iets te halen valt’, dus waar niet al vooraf zo goed als vaststaat welke partij de meerderheid zal krijgen.
Er gaan al jarenlang stemmen op binnen de UK om het kiesstelsel te hervormen. Het First past the post systeem heeft als nadeel dat het geen eerlijk beeld laat zien van de algemene stem van alle kiezers. Alle stemmen die in een district op een andere kandidaat dan de nummer 1 zijn uitgebracht zijn namelijk verloren stemmen. Die zijn niet terug te zien in de uiteindelijke zetelverdeling in het Lagerhuis. Om dat te illustreren even de situatie in het klein…. Stel er zijn 10 kiesdistricten. In 6 van de 10 wint een Conservatieve kandidaat. De stemmen van de mensen die in die districten op andere kandidaten hebben gestemd vervallen. Die partijen krijgen dus geen kandidaten op basis van die stemmen. Als in de overgebleven 4 districten dan ook nog MP’s van verschillende partijen gekozen worden (bijv. 2 Labour, 1 LibDem, 1 Green), heeft de Conservatieve partij een relatief groot voordeel en een heel sterke meerderheidspositie. De zetelverdeling in het Lagerhuis gebeurt dus niet aan de hand van procentuele verdeling van alle uitgebrachte stemmen, maar op basis van uitslag per district en per persoon. Dit is de reden dat het in het Lagerhuis een stuk eenvoudiger is om een ‘overall majority’, een absolute meerderheid, als partij te behalen en zijn coalities in de UK een zeldzaamheid. Dit is ook de reden dat sommige kleinere partijen voorafgaand aan de verkiezing hun kiezers hebben opgeroepen om op een bepaalde grote partij te kiezen, want versplintering binnen 1 politieke kleur zorgt voor een voordeel van de andere kant.
En nu afwachten maar. Op 12 december gaat de UK naar de stembus en weten we welke partij de meeste stemmen heeft en hoe het Brexit proces verder zal verlopen. Wordt het een snelle Brexit aan het begin van het nieuwe jaar of wordt het een nieuw Brexit referendum en mogelijk zelfs een nieuw Schots onafhankelijkheidsreferendum?
Puffins and Pies 