Ostara

Lente equinox
21 Maart vieren we dat de lente begint. Deze dag noemen we tegenwoordig de lente -equinox. Equinox is afgeleid van aequinoctium, dat is Latijn voor ‘gelijke nacht’. Met een equinox zijn dag en nacht ongeveer even lang. We kennen een herfst en een lente-equinox. De officiële lente-equinox valt altijd rond jaar 21 maart, 20 of 22 kan dus ook. Deze equinox heet officieel aequinoctium vernum. De aarde draait in een jaar om de zon. Omdat de aarde iets gekanteld is, 23,5 graden, kennen we seizoenen. In onze zomer is het noordelijk halfrond naar de zon gekeerd schijnt de zon meer op ons halfrond, zijn onze dagen langer en de nachten korter en is het op het zuidelijk halfrond winter. Tijdens onze winter is dit omgekeerd en krijgen wij minder zon en hebben we dus langere nachten en kortere dagen. Tijdens een equinox staat de zon loodrecht boven de evenaar en zijn overal op aarde dag en nacht dus even lang. Een andere naam voor equinox is nachtevening. De beide equinoxen zijn de enige dagen in het jaar dat de zon precies in het oosten opkomt en in het westen ondergaat.

Ostara
Op de dag van de lente equinox vieren veel moderne heidenen Ostara. Ostara is genoemd naar de godin Ostara. Het is vrij lastig om iets over haar te vinden. Er is maar 1 historische bron waarin zij genoemd wordt als godin. Deze bron is een geschrift van de Angelsaksische monnik Bede (Beda). Bede beschreef in zijn ‘De Temporum Ratione’ de maanden van het jaar en april heet daarin Eosturmonath, maand van Eostre ofwel Ostara. Hij beschrijft dat de naam van de maand is afgeleid van de naam van een godin, Eostre, wiens feest in deze maand gevierd wordt. Er is nog een oude bron die april dezelfde naam geeft. In de tijd van Karel de Grote heette april Ôstarmânôth. Vraag is natuurlijk of hiermee de godin bedoeld wordt of dat dit destijds al een bekende naam was voor het paasfeest, zoals het nu ook in Duitsland Ostern heet en in Engeland Easter.
Etymologisch zou de naam Ostara of Eostre afkomstig zijn van Austra (oosten). Volgens sommigen kan Ostara daarom ook in verband gebracht worden met Austriahena, de Romeins-Germaanse matronen of moedergodinnen waarvan votiefstenen zijn gevonden in Duitsland.

In Engeland zijn nog een aantal plaatsnamen te vinden waarvan gedacht wordt dat ze naar Eostre genoemd zijn. Bijvoorbeeld Austerfield (Eostrefeld), Eastry (Eastrgena) en Eastrington (Eastringtun)

Het is ook moeilijk om gebruiken te vinden in Engeland die samenhangen met dit oorspronkelijke feest van Ostara. Bede schrijft dat de gebruiken die bij Ostara horen nu gebruikt warden voor het ‘nieuwe’ paasfeest. Om dus te weten hoe met voor de komst van het Christendom dit lentefeest vierde moeten we kijken naar de oude gebruiken rondom Pasen. En het eerste wat dan naar voren komt is natuurlijk het paasei en de paashaas. Kan het zijn dat deze overbekende paassymbolen een oudere oorsprong hebben?

Paashazen en paaseieren
In onze West Europese mythologische geschiedenis vinden we de paashaas niet terug. Hazen spelen niet echt een speciale symbolische rol voor de volken die de Britse eilanden vroeger bewoonden. Maar in de klassieke oudheid zijn hazen wel belangrijk.
De Grieken associeerden hazen de godin van de liefde en sexualiteit, Aphrodite. Zij zou de Griekse tegenhanger zijn van Ishtar of Inanna. Er zijn ook mensen die pleiten voor een link tussen Ishtar en Ostara, maar die verbinding kan niet gesterkt worden met overtuigende bronnen. In het Egyptische Dendera staat een oud tempelcomplex waar een inscriptie te zien is met een godin met het hoofd van een haas. Haar naam is Unut of Wenut. In vroeg Egyptische afbeeldingen is zij een slang, later krijgt ze het lichaam van een vrouw en het hoofd van een haas. In Chinese, Boeddhistische en inheems Noord Amerikaanse verhalen is er een verbinding tussen de maan en het konijn of de haas. Volgens legendes maakt het konijn het levenselixer en mengt het medicinale kruiden bij de volle maan. In het Sanskriet heet de maan śaśaŋka, vrij vertaald ‘datgeen wiens teken een haas is’. Volgens Chinezen en boeddhisten is in de maan een tekening van een haas of konijn te zien die in een vijzel kruiden fijnstampt. Ook de Maya’s en de Azteken kenden een maankonijn. Er is dus een sterke verbinding tussen vruchtbaarheid, nieuw leven, dageraad, opkomen van de zon en hazen. Niet verwonderlijk dus dat deze symboliek nu een plek heeft in het paasfeest.
In Europa, onder meer Duitsland, Frankrijk en Engeland, zijn in kerken en op schilderijen afbeeldingen te vinden van drie hazen die als een soort molenwieken met elkaar verbonden zijn. Dit symbool doet sterkt denken aan de triskele. Dit driehazenbeeld zou staan voor drie-eenheid. afhankelijk van je cultuur, traditie of geloof kun je aan deze drie-eenheid verschillende invullingen geven. Niet alleen in Europese symboliek vinden we hazen en driehazen-afbeeldingen, ook in Azië, onder meer in China en Mongolië.

Vooral in Zuid-Engeland, Devon en Dorset, wordt deze symboliek van de ‘three hares’ terug gevonden in onder meer ramen in kerken en gecarved in stenen of in hout. Dit symbool heet in deze gebieden ook wel ‘Tinner’s rabbits’ en wordt in verband gebracht met de tin mijnwerkers in dit gebied. In Dartmoor heeft de haas een hoofdrol in een aantal volksverhalen. Wel bijzonder als je bedenkt dat het diertje nu nagenoeg niet meer voorkomt in Dartmoor. Zou zou er ooit een heks hebben gewoon in de buurt van Tavistock die zichzelf in een haas kon veranderen. Ook zijn er botjes van hazen gevonden in neolithische graven in deze omgeving en komt het woord ‘hare’ terug in een aantal plaatsnamen. Nu zegt dit niet alles. Etymologie is een flink lastig iets. Het woord Har betekent bijvoorbeeld ook oud en grijs. En het Angelsaksische woord herepæth betekent zoveel als weg legerweg. En dan is er nog de volksnaam voor het klavertje drie, Haresfoot Clover. Het is dus niet zo maar te zeggen dat deze plaatsen naar hazen zijn genoemd. Er bestaat ook een oud volksgeloof in Engeland. Als je op de eerste dag van iedere nieuwe maand drie keer het woord ‘rabbit’ zou zeggen (volgens sommigen white rabbit en zou het in de schoorsteen gezegd moeten worden voor het opzeggen van het gebed) dan zou dat de hele maand geluk brengen. En natuurlijk kennen we het gebruik van het konijnenpootje dat geluk zou brengen.

Dat eieren bij lente, Pasen en nieuw leven horen is niet zo vreemd. Een ei is nieuw leven. En dat weet men al heel lang. Het symbool ei in verschillende culturen is ontzettend oud. Al in Afrika werden in het paleolithicum struisvogel eieren versierd. De eerste Christenen in Mesopotamie zouden zijn begonnen met het verven van eieren als symbool voor de wederopstanding van Jezus. Ze verfden deze rood. Gedacht wordt dan ook dat onze paaseieren als gebruik vanuit het oosten is gekomen. Jacob Grimm beweert in zijn Deutsche Mythologie dat paaseieren bij Ostara horen en ter ere van haar geverfd en verstopt worden, maar bronnen hiervoor ontbreken.
In Engeland zijn ze gek op dingen van heuvels laten rollen. Soms zijn dat mensen, soms zijn dat kazen (cheese rolling) en met Pasen zijn dat… paaseieren. Egg rolling is in sommige plaatsen erg populair. Dan laten kinderen een hardgekookt en versierd ei van de heuvel afrollen. In sommige plaatsen zijn de echte eieren tegenwoordig vervangen door chocolade exemplaren. Ook in Schotland is dit ‘pace-eggin’ erg populair en is vooral Arthur’s Seat in Edinburgh traditioneel een goede plek om dit te doen. Houd er trouwens wel rekening mee dat als je een paasei opeet, je de eierschillen goed vergruisd want in Lancashire gelooft men dat ze anders gestolen worden door heksen die ze vervolgens als boten gebruiken.

Voor zo ver Ostara… En ook iets Pasen. Het is lastig deze twee feesten gescheiden te houden omdat de gebruiken zo veel overlap hebben. Met Pasen zal ik jullie nog wat meer vertellen over hoe het paasfeest in Groot-Brittannië gevierd wordt.