Herfst….

21 September vieren we dat de herfst begint. Deze dag noemen we tegenwoordig de herfst equinox. Even in het geheugen graven, wat betekende dat ook al weer precies? Equinox komt van aequinoctium, dat is Latijn voor ‘gelijke nacht’. Met een equinox zijn dag en nacht ongeveer even lang. We kennen een herfst en een lente equinox. De herfstequinox ieder jaar net iets anders, maar altijd tussen 20 en 23 september. Deze equinox heet officieel aequinoctium autumnale. De aarde draait in een jaar om de zon. Omdat de aarde iets gekanteld is, 23,5 graden, kennen we seizoenen. In onze zomer is het noordelijk halfrond naar de zon gekeerd schijnt de zon meer op ons halfrond, zijn onze dagen langer en de nachten korter en is het op het zuidelijk halfrond winter. Tijdens onze winter is dit omgekeerd en krijgen wij minder zon en hebben we dus langere nachten en kortere dagen. Tijdens een equinox staat de zon loodrecht boven de evenaar en zijn overal op aarde dag en nacht dus even lang. Een andere naam voor equinox is nachtevening. De beide equinoxen zijn de enige dagen in het jaar dat de zon precies in het oosten opkomt en in het westen ondergaat.

In het verleden was september één van de oogstmaanden. De Angelsaksen noemden deze maand volgens de monnik en geschiedschrijver Bede (Beda) Haleg-Monath, heilige maand. Het graan was rijp en werd geoogst en er werden feesten gevierd om geslaagde oogsten te vieren. De mensen die het land bewerkten kregen vaak een beloning voor het harde werken de afgelopen maanden. De Romeinen kenden een graangodin, Ceres. Wat betreft pre-Christelijke oogstgebruiken in deze maand uit Groot-Brittannië is weinig bekend uit historische bronnen. Wat wel als referentie kan dienen zijn overgeleverde gebruiken die door het hele land zijn blijven bestaan.

Wijdverspreid zijn de gebruiken rondom de ‘last sheaf’. Volgens sommige natuurreligies bevond de geest of spirit van het graan zich in het laatste beetje graan dat nog niet geoogst was. Overblijfselen van dit geloof vind je terug op de Britse eilanden. Dit laatste stukje graan heet de ‘last sheaf’. Dit graan mocht niet zo maar met de rest geoogst worden, want dan zou de spirit sterven. Op verschillende plekken in vooral Schotland en Wales zijn rondom dit laatste graan allerlei gebruiken. Aangezien niemand verantwoordelijk wilde zijn voor het afsnijden van dit laatste graan gooiden op de Orkney eilanden mannen ombeurten hun sikkels naar het laatste graan, zodat niemand verantwoordelijk was voor het afsnijden ervan. In Ierland en Schotland stond het laatste graan in veel gebieden symbool voor de Cailleach, oorspronkelijk de moeder godin. Later werd zij gezien als hag of oude heks en zou verantwoordelijk zijn voor een eventueel mislukken van oogsten. Maar ze zou aan de andere kant ook een goede oogst kunnen geven voor volgend jaar. Een stukje graan dat haar voor moest stellen bleef staan en ook hier werd door de mannen met sikkels op gegooid om haar weg te jagen of samen met het laatste graan te behouden, per gebied verschilde dit geloof iets. De man die het laatste graan wist om te krijgen was de held van de dag en kreeg een goede beloning. Het graan werd voor het komende jaar in de keuken van de boerderij gehangen. Het laatste graan werd soms verwerkt tot een pop, zodat de geest van het graan in de pop kon wonen, de zogenaamde corn dollies. Ook werd in sommige gebieden het laatste graan opgebonden en versierd met linten en bloemen, de graan of oogst koningin. In andere gebieden werd het laatste graan geoogst door ongetrouwde meisjes, wie de ‘sheaf’ als eerste omkreeg zou binnen het jaar trouwen, of door de jongste zoon van de landeigenaar. Altijd was er na de graanoogst een groot feest voor alle landarbeiders en hun gezinnen. Graan stond symbool voor vruchtbaarheid, leven, oogst en voorspoed. En het was hoofdingrediënt van menig alcoholisch brouwsel, ook niet geheel onbelangrijk.

Moderne paganisten vieren rond 21 september de herfstequinox als Mabon. Mabon zou als naam afkomstig zijn van Mabon ap Modron, een belangrijk figuur uit de Welsh literatuur. De eerste venoeming van Mabon staat in de Pa Gur, een 10e eeuws Welsh gedicht. Hij speelt een rol in het verhaal van Culhwch en Olmen, één van de Arthur verhalen. De naam Mabon komt hoogstwaarschijnlijk van Maponos, een Keltische god die geassocieerd wordt met jeugd. Er zijn geen bronnen die er op duiden dat in de Keltische gebieden on het latere Groot-Brittannië eens feest zou zijn geweest dat Mabon heette of ter ere van deze held of godheid werd gevierd. De naam Mabon voor de herfstequinox is bedacht binnen het moderne paganisme. Waarschijnlijk om het Keltische gevoel te versterken. Maar historische waarde heeft deze naam op dat gebied niet.